Κλείνουμε την σελίδα ΔΙΑΒΑΤΗΣ 15 με μια ευχάριστη είδηση. Ο τέως πρόεδρος του ΔΙΑΒΑΤΗ Γ. Διακάκης, σήμερα 10 Νοεμβρίου 2020 απέκτησε εγγονό!

Δευτέρα 9.11.20 Συμβουλές από εσωτερικά νοσοκομεία απομόνωσης
Μπορούμε να κάνουμε στο σπίτι φάρμακα που λαμβάνονται σε απομονωμένα νοσοκομεία
1. Βιταμίνη C-1000
2. Βιταμίνη Ε (Ε)
3. Από (10:00 έως 11:00 π.μ.) καθισμένος στον ήλιο για 15 -20 λεπτά.
4. Γεύμα αυγών μία φορά την ημέρα.
5. Παίρνουμε ανάπαυση/ύπνο τουλάχιστον 7-8 ώρες
6. Πίνουμε 1,5 λίτρα νερό καθημερινά
7. Όλα τα γεύματα πρέπει να είναι ζεστά (όχι κρύα). Και αυτό είναι το μόνο που κάνουμε στο νοσοκομείο για να ενισχύσουμε το ανοσοποιητικό σύστημα.
Σημειώστε ότι το pH του κοροναϊού κυμαίνεται από 5,5 έως 8,5. Επομένως, το μόνο που πρέπει να κάνουμε για να εξαλείψουμε τον ιό είναι να καταναλώνουμε περισσότερες αλκαλικές τροφές πάνω από το επίπεδο οξύτητας του ιού. Ως:
* Μπανάνες
* Πράσινο λεμόνι -9,9 pH
* Κίτρινο λεμόνι -8,2 pH
* Αβοκάντο -15,6 pH
* Σκόρδο -13,2 pH
* Μάνγκο -8,7 pH
* Μανταρίνι -8,5 pH
* Ανανάς -12,7 pH
* Κάρδαμο -22,7 pH
* Πορτοκάλια -9,2 pH
Πώς να ξέρετε ότι είστε μολυσμένοι με ιό κορώνας;
1. Φαγούρα στο λαιμό
2. Ξηρό λαιμό
3. Ξηρό βήχα
4. Υψηλή θερμοκρασία
5. Δύσπνοια
6. Απώλεια μυρωδιάς.
Και το λεμόνι με ζεστό νερό εξαλείφει τον ιό στην αρχή πριν φτάσει στους πνεύμονες .
Μην κρατάτε αυτές τις πληροφορίες στον εαυτό σας. Δώστε το σε όλη την οικογένεια και τους φίλους σας.

Σάββατο 31.10.20 ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ

Με αφορμή το αφιέρωμα μας στο Μέγαρο Φυτάκη του Ηρακλείου, ο γράφων θέλει να επιστήσει την προσοχήν σας στην περικοπή που αναφέρεται στα μουσικά ακούσματα των ηρακλειωτών από την προπολεμική εποχή ακόμα. Αναφέρεται επί λέξει “Άφησαν εποχή τα ντινέ – ντανσάν (χορευτικά δείπνα) της τότε περιόδου (1935-40) που εγίνοντο κάθε Σάββατο στην ωραία αυτή αίθουσα της Λέσχης, με ορχήστρα χορού που έδινε τον τόνο του κεφιού. Γλέντι και χορός μέχρι τις πρωινές ώρες από μέλη και προσκεκλημένους των μελών. Οι καντρίλιες, οι λανσιέδες μα και άλλοι μοντέρνοι χοροί τσάρλεστον, σουίνγκ, λάμπεθ – γουώκ και βέβαια ταγκό και βαλς δέσποζαν και έδιδαν χαρούμενο τόνο στην χοροεσπερίδα.”

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θα ενθυμούνται ότι στα γλέντια των χωριών της Βιάννου, περίοπτη θέση κατείχαν το ταγκό, το βαλς και άλλα τραγούδια ευρωπαϊκής κουλτούρας. Βοηθούσε βέβαια και το βιολί σαν κυρίαρχο όργανο. Η μουσική εξάλλου είναι παγκόσμια γλώσσα!

Επίσης σε εκπομπή της ΕΡΤ, ο τ. πρύτανης του πανεπιστημίου Κρήτης κ. Γιώργος Γραμματικάκης, δηλώνει στον δημοσιογράφο  Σταύρο Θεοδωράκη ακριβώς τα ίδια πράγματα για την μουσική κουλτούρα των γονιών του. Η εκπομπή αυτή είχε δημοσιευθεί ολόκληρη στη παλιά ιστοσελίδα του ΔΙΑΒΑΤΗ προ πενταετίας περίπου.

Τετάρτη 28.10.20  ΔΙΑΘΕΣΗ  ΤΟΥ  ΒΙΒΛΙΟΥ  ΤΟΥ Γ. ΚΑΤΣΑΡΑΚΗ  ΑΠΟ  ΤΟΝ  «ΔΙΑΒΑΤΗ»

Ο «Διαβάτης»  σε συνεργασία με το  «Πνευματικό Κέντρο  Άνω Βιάννου -Περικλής Βλαχάκης» διαθέτει  και  προτείνει στα μέλη και τους  φίλους  του το βιβλίο  του Γιώργου Κατσαράκη   “Απομνημονεύματα του Νίκου Κατσαράκη (1903-1986) από την περίοδο της γερμανικής κατοχής στη Βιάννο”.

Πρόκειται  για  ένα έργο  που αναφέρεται  στη  Βιάννο μας  και  αποδίδει  με  αυθεντικό  τρόπο  την  ιστορική  μαρτυρία  ενός  αληθινά  λαϊκού  αγωνιστή  μιας  τραγικής  αλλά  και  ηρωικής  περιόδου  του  τόπου  μας.  Ταυτόχρονα,  η  ποιοτική  έκδοση  αναδεικνύει  περαιτέρω  τον  πνευματικό  ρόλο  της  Βιάννου,  τον  οποίο  ο Διαβάτης  επιδιώκει  να  ενισχύσει  σε συνεργασία  με  όλα  τα  πολιτιστικά  σωματεία.  Όσοι  αποκτήσετε το βιβλίο  στηρίζετε  οικονομικά  το Βλαχάκειο  πνευματικό  ίδρυμα  και  την ιστορική  σημασία  του  βιαννίτικου  πολιτισμού.

Το βιβλίο διατίθεται στην τιμή  των  15€ και μπορείτε να το προμηθευτείτε  από  τα  γραφεία  του  Διαβάτη (Πατησίων  4 – Ομόνοια) κατόπιν  συνεννόησης  ή  και  από  τα μέλη  του  Δ.Σ.  με  αποστολή  στον  παραλήπτη

Τηλέφωνα επικοινωνίας:  Γ. Στρατογιαννάκης  6944430330

Γ. Διακάκης  6936718787

Α.  Συγγελάκης  6955474871

Ι.  Κατωγιαννάκης  6939943438

Σαββάτο 24.10.20 Μέγαρο Φυτάκη: Η πρώτη πολυκατοικία του Ηρακλείου

Τετάρτη 21.10.20 Γνωρίστε την Αλεξάνδρεια, μέρος 2ο

Σημεία ενδιαφέροντοςΗ αλιευτική συνοικία του Μεξ, με τη χαρακτηριστική εμφάνιση φαβέλλας

• Η Στήλη του Πομπήιου, από τα πιο γνωστά μνημεία της Αλεξάνδρειας, βρίσκεται στην αρχαία ακρόπολή της, κοντά στο αραβικό νεκροταφείο. Το συνολικό ύψος της (συμπεριλαμβανομένης της βάσης) είναι 26,85 μέτρα και για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκε μονόλιθος γρανίτη. Η ονομασία της είναι παραπλανητική καθώς δεν σχετίζεται με τον Πομπήιο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για θριαμβική στήλη προς τιμήν του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, που ανεγέρθηκε το 297/298 για να απαθανατίσει τη νίκη του επί των στασιαστών οι οποίοι είχαν ανακηρύξει αυτοκράτορα τον Λούκιο Δομίτιο Δομιτιανό.
• Οι κατακόμβες Κομ Ελ Σουκάφα (αραβική μετάφραση της αρχαιοελληνικής ονομασίας «Λόφος των οστράκων») βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τη στήλη του Πομπήιου και είναι προσβάσημες μέσω μιας μεγάλης ελικοειδούς κλίμακας. Αποτελούνται από λαβύρινθο πολλαπλών επιπέδων στον οποίο υπάρχουν δεκάδες θάλαμοι κοσμημένοι με λαξευμένους κίονες, αγάλματα και ρωμαιο-αιγυπτιακά θρησκευτικά σύμβολα. Υπάρχουν επίσης πολλές σαρκοφάγοι, νεκρικές κόγχες, καθώς και μεγάλη αίθουσα συμποσίων Ρωμαϊκού τύπου όπου οι συγγενείς των νεκρών παρέθεταν μνημόσυνα γεύματα. Οι κατακόμβες είχαν λησμονηθεί από τους Αλεξανδρινούς μέχρι την ανακάλυψή τους το 1900.
• Ο ναός του Όσιρι στο προάστιο Αμπουκίρ (αρχαία Ταπόσιρι Μάγκνα), δυτικά της Αλεξάνδρειας· χτίσθηκε κατά την εποχή των Πτολεμαίων. Σήμερα είναι ερειπωμένος και σώζονται μόνο ο εξωτερικός τοίχος και οι πυλώνες. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν στην περιοχή νεκρόπολη ζώων, καθώς και τεκμήρια που στοιχειοθετούν την άσκηση της λατρείας τους. Εξάλλου, η ύπαρξη ερειπίων χριστιανικής εκκλησίας φανερώνει την αλλαγή χρήσης του ναού σε μεταγενέστερους αιώνες. Βρέθηκαν επίσης κατάλοιπα ρωμαϊκών λουτρών, κυματοθραύστης, αποβάθρες και γέφυρα. Κοντά στην παραλία υπάρχουν τα κατάλοιπα πύργου που κατασκευάστηκε από τον Πτολεμαίο II Φιλάδελφο. Ο εν λόγω πύργος ήταν ομοίωμα του Φάρου της Αλεξάνδρειας, υπό κλίμακα.

Κατακόμβες Κομ Ελ Σουκάφα

• Το Κάστρο Κάιτμπέη βρίσκεται στην είσοδο του ανατολικού λιμένα, στην ανατολική πλευρά της νήσου του Φάρου, εκεί που υψωνόταν κάποτε ο ομώνυμος φάρος. Κτίστηκε από τον Μαμελούκο σουλτάνο Αμπντούλ-Νάσερ Κάιτ Μπέη το 1477 για να προστατεύει την πόλη από τις επιδρομές των Σταυροφόρων. Σήμερα λειτουργεί ως ναυτικό μουσείο.
• Η νεκρόπολη του Μουσταφά Κάμελ· σε αυτό το κοιμητήριο υπάρχουν τέσσερεις τάφοι πλούσια διακοσμημένοι και σε εξαίρετη κατάσταση, εκ των οποίων ο παλαιότερος χρονολογείται στον δεύτερο αιώνα π.Χ.
• Το ρωμαϊκό αμφιθέατρο στην περιοχή Κομ Ελ-Ντίκα (2ος αιώνας μ.Χ.) διαθέτει 13 ημικυκλικά διαζώματα από λευκό και γκρίζο μάρμαρο και έχει δυνατότητα φιλοξενίας 800 ατόμων. Το μνημείο βρίσκεται στη λοφώδη περιοχή των πτολεμαϊκών Κήπων του Πανός (Πάνειο) που ήταν διάστικτη κατά τη ρωμαϊκή εποχή από βίλλες και λουτρά.
• Το παλάτι Μοντάζα κτίστηκε το 1892 από τον Αμπάς Χιλμή Πασά, τον τελευταίο Χεδίβη της Αιγύπτου. Από τα κτίρια του, το Χαραμλέκ, στεγάζει στο ισόγειό του καζίνο ενώ στους υψηλότερους ορόφους λειτουργεί μουσείο αντικειμένων της βασιλικής οικογένειας. Ένα άλλο κτίριο, το Σαλαμλέκ έχει διαμορφωθεί σε ξενοδοχείο πολυτελείας. Μέρος των κήπων του είναι ανοικτό στο κοινό.
• Το Εθνικό Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας και Αλιευμάτων (δίπλα στο φρούριο Κάιτ Μπέη). Διαθέτει ενυδρείο και μουσειακά εκθέματα.

Το Παλάτι του Ρας ελ Τιν σε γκραβούρα του 1878

• Το τζαμί Ελ-Μουσρί Αμπούλ-Αμπάς στη περιοχή Ανφούσι κτίστηκε το 1775 πάνω από τον τάφο του ομώνυμου Σούφι αγίου που έζησε κατά τον 13ο αιώνα. Ο μιναρές του έχει ύψος 73 μέτρα.
• Το τζαμί Αταρίν στην ομώνυμη συνοικία κτίστηκε το 370 και αρχικά ήταν εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο. Μετατράπηκε σε τζαμί μετά τη μουσουλμανική κατάκτηση της Αιγύπτου.
• Η συνοικία του Μεξ με τα πολυάριθμα σπίτια στριμωγμένα γύρω από το κανάλι Μαχμουντία, όπου είναι συγκεντρωμένες οι περισσότερες αλιευτικές δραστηριότητες της πόλεης.
• Η γέφυρα Στάνλεϋ στην ομώνυμη συνοικία.
• Οι Κήποι Αντωνιάδη και η ομώνυμη βίλα. Πρόκειται για δημόσιο πάρκο με πολλά αγάλματα που σε συνδυασμό με τη βίλα αποτελούν ένα από τα δημοφιλή αξιοθέατα της πόλης. Λέγεται ότι η βίλα είναι μικρογραφία του ανακτόρου των Βερσαλλιών. Κτίστηκε το 1860 από τον Έλληνα τραπεζίτη σερ Τζον Αντωνιάδη από τη Λήμνο και θεωρείται σήμερα ιστορικό μνημείο.
• Ο Ζωολογικός Κήπος της Αλεξάνδρειας.
• Το Παλάτι του Ρας ελ Τιν στην ομώνυμη συνοικία.
• Το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας συνιστά σημαντικό πόλο για τους Έλληνες της Αιγύπτου και διακρίνεται για την ιεραποστολική του δράση ανά την Αφρικανική Ήπειρο.
• Η παραλιακή λεωφόρος Κορνίς με τους φοίνικες, διασχίζει απόσταση 15 χιλιομέτρων και είναι γνωστή για τα ιστορικά αξιοθέατα, τα εστιατόρια και τις αγορές της. Το δυτικό άκρο της βρίσκεται στο κάστρο Κάιτ Μπέη και το ανατολικό στην περιοχή των ανακτόρων Μοντάζα. Αποτελεί αγαπημένο τόπο περιπάτου και αναψυχής τόσο των Αλεξανδρινών όσο και των επισκεπτών της πόλης.
• Το συγκρότημα Σαν Στέφανο στην ομώνυμη συνοικία απέχει 9 χιλιόμετρα από το κέντρο και διαθέτει μαρίνα, εμπορικό κέντρο και το πεντάστερο ξενοδοχείο Four Seasons, ένα από τα υψηλότερα κτίρια της πόλης. Η κάτοψή του έχει σχήμα ημισελήνου.
  

  Θρύλοι και παραδόσεις γύρω από την Αλεξάνδρεια

  Ο Όμηρος οδηγεί τον Αλέξανδρο στη Φάρο

  Κατά την παραμονή του Αλέξανδρου στην Αίγυπτο ο Όμηρος τον επισκέφτηκε σε ένα όνειρο και απήγγειλε τμήματα από την Οδύσσεια στα οποία υπήρχε αναφορά στη νήσο Φάρο. Σύμφωνα με τη διήγηση του Πλούταρχου «ένας άνδρας με αξιοσέβαστο παρουσιαστικό και πάλλευκα μαλλιά φάνηκε να στέκεται δίπλα στον βασιλιά και να απαγγέλει αυτούς τους στίχους: «Υπάρχει ένα νησί στην ταραγμένη θάλασσα, μπροστά στην Αίγυπτο. Οι άνθρωποι το αποκαλούν Φάρο». Αμέσως ο Αλέξανδρος ξύπνησε και πήγε στη Φάρο που ήταν ακόμη νησί. Όταν αντιλήφθηκε τα φυσικά πλεονεκτήματα της περιοχής είπε ότι ο Όμηρος δεν ήταν μόνο θαυμάσιος από όλες τις άλλες απόψεις, αλλά επίσης ο σοφότερος των αρχιτεκτόνων, και εκπόνησε το σχέδιο της πόλης του προσαρμόζοντάς το στη συγκεκριμένη τοποθεσία».

  Η ιστορία της αποτύπωσης του σχεδίου της πόλης επί του εδάφους

  Λόγω έλλειψης κιμωλίας με την οποία αποτυπώνονταν επί του εδάφους οι ακριβείς θέσεις των μελλοντικών δρόμων και των δημόσιων κτιρίων, ο Δεινοκράτης χρησιμοποίησε κριθάλευρο. Αλλά πριν τελειώσει η χάραξη του σχεδίου σμήνη πουλιών εφόρμησαν και καταβρόχθισαν το αλεύρι. Πολλοί ερμήνευσαν το γεγονός ως κακό οιωνό (και μάλιστα για έναν οικισμό που θα έφερε το όνομα του Αλέξανδρου), αλλά ο προσωπικός μάντης του στρατηγού είχε διαφορετική άποψη: το συμβάν, εξήγησε, προοιώνιζε ότι η Αλεξάνδρεια θα παρείχε μελλοντικώς τροφή ικανή να συντηρήσει όλη την ανθρωπότητα.

  Ο Φάρος ως τηλεσκόπιο και όπλο καταστροφής πλοίων

  Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας Σελίδα χειρογράφου από το “Βιβλίο των θαυμάτων” .

  Αρκετές αρχαίες πηγές δίνουν περιγραφές του «πύργου», με διαφορετική κατά περίπτωση αξιοπιστία. Ο Στράβωνας (63 π.Χ.-23 μ.Χ.) λέει πως ο καθρέπτης του αντανακλούσε το φως δεκάδες χιλιόμετρα μακριά. Ο ποιητής Πόπλιος Παπίνιος Στάτιος (40-90 μ.Χ.) γράφει πως το φως του έμοιαζε με τη σελήνη. Ο μοναχός Επιφάνιος αναφέρει ότι το ύψος του έφτανε τα 560 μέτρα. Οι θεωρίες για την κατασκευή του κατόπτρου είναι αντικρουόμενες· κάποιοι υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιήθηκε στιλβωμένο μέταλλο, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι κατασκευάστηκε από γυαλί του οποίου η μία όψη ήταν επαργυρωμένη. Ο Φάρος, ως ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, παρέμεινε πόλος έλξης τουριστών καθ’ όλη τη μεσαιωνική περίοδο και προσέλκυε πολλούς ταξιδιώτες που καταπλήσσονταν από το μέγεθός του. Επιστρέφοντας στα πάτρια εδάφη οι τελευταίοι επιχειρούσαν να εντυπωσιάσουν το κοινό τους με φαντασιακές αφηγήσεις πράγμα που οδήγησε στην εξύφανση διάφορων θρύλων. Για παράδειγμα, ο Άραβας περιηγητής Αμπού Χαμίντ αλ Γκαρνάτι λέει ότι σκοπός του καθρέπτη ήταν να εστιάζει τις ακτίνες του ήλιου σε εχθρικά πλοία που προσέγγιζαν το λιμάνι, με στόχο την πυρπόλησή τους. Ο Άραβας γεωγράφος και ταξιδιώτης του 10ου αιώνα Ιμπν Χαουκάλ ισχυρίστηκε ότι η κατασκευή, στο σύνολό της, ήταν αστρονομικό παρατηρητήριο. Ο Ιμπν Κχορδαδμπέχ γράφει κατά τον 9ο αιώνα ότι με το τηλεσκόπιο του Φάρου ήταν δυνατή η παρατήρηση ανθρώπων στην Κωνσταντινούπολη. Με τις παραπάνω απόψεις φαίνεται ότι συντασσόταν ο αρχαιολόγος Χάινριχ Τηρς ο οποίος προσπάθησε να αποδείξει ότι ο Φάρος χρησιμοποιούνταν ως τηλεσκόπιο.

  Η ιστορία της καθιέρωσης του Σάραπη ως πολιούχου θεότητας

  Σύμφωνα με τον θρύλο ο Πτολεμαίος Σωτήρας ονειρεύτηκε το κολοσσιαίο άγαλμα κάποιου θεού, ο οποίος τον πρόσταξε να τον μεταφέρει το συντομότερο στην Αλεξάνδρεια· επειδή δεν γνώριζε πού βρισκόταν το άγαλμα διηγήθηκε το όραμα στον πολυταξιδεμένο Σωσίβιο, ο οποίος του είπε ότι είχε δει έναν τέτοιον κολοσσό στη Σινώπη. Ο Πλούταρχος αναφέρει σχετικά: «Ο βασιλιάς ανέθεσε στον Σωτέλη και τον Διονύσιο να μεταφέρουν πάση θυσία το άγαλμα στην Αλεξάνδρεια και –μετά από πολύ χρόνο και με κόπο– οι τελευταίοι κατάφεραν με τη βοήθεια της Θείας Πρόνοιας να κλέψουν το άγαλμα και να του το παραδώσουν. Όταν ο Τιμόθεος (ο εξηγητής των ιεροτελεστιών) και ο Αιγύπτιος ιερέας Μανέθωνας το εξέτασαν, αποφάνθηκαν ότι απεικόνιζε τον Πλούτωνα και έπεισαν τον Πτολεμαίο ότι [στην πραγματικότητα] δεν ανήκε σε κανένα άλλο θεό, παρά στον Σάραπη. Βέβαια, στη Σινώπη αποκαλούνταν Πλούτωνας, αλλά στην Αίγυπτο έπρεπε να έχει το κατάλληλο αιγυπτιακό όνομα, το οποίο ήταν Σάραπης. Και όσα παραδίδει ο Ηράκλειτος ο φυσικός, ότι δηλαδή ο Άδης και ο Διόνυσος είναι ένα και το αυτό, οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα. Θα ήταν κατά συνέπεια λογικό να ταυτίσουν τον Όσιρι με τον Διόνυσο και να σχηματίσουν ένα νέο όνομα από τα ονόματα του Όσιρι και του ταύρου Άπι. Αφού λοιπόν άλλαξε η φύση και η ονομασία του Όσιρι, ο Σάραπης έγινε κοινός θεός όλου του κόσμου, μιας και ο Όσιρις λατρεύεται από τους Αιγύπτιους και ο Διόνυσος από τους Έλληνες». Στην πραγματικότητα το τεράστιο άγαλμα ήταν πιθανότατα έργο του γλύπτη Βρύαξη Β΄.

  Η καταστροφή των βιβλίων της Βιβλιοθήκης από τους Άραβες

  Ο μονοφυσίτης επίσκοπος και ιστορικός του 13ου αιώνα Αμπντούλ Φαράγκ παραδίδει πως ο φημισμένος Χριστιανός λόγιος Ιωάννης Φιλόπονος (490-570 μ.Χ.), έχοντας φιλικές σχέσεις με τον Άραβα στρατηγό Αμρ ελ Ας, του ζήτησε ως δώρο τα βιβλία της Βιβλιοθήκης που [υποτίθεται ότι] είχαν μείνει ως τότε άθικτα. Ο Αμρ εξέταζε το αίτημα του Φιλόπονου με συμπάθεια, αλλά θεώρησε καθήκον του να αναφέρει το ζήτημα στον Χαλίφη. Η λακωνική απάντηση του Ομάρ διδάσκεται μέχρι σήμερα στο μάθημα της λογικής: «Σχετικά με τα βιβλία που αναφέρεις, εάν μεν το περιεχόμενό τους συμφωνεί με το Βιβλίο του Θεού, είναι άχρηστα, εάν όχι είναι επιζήμια· κατά συνέπεια να τα καταστρέψεις. Κατόπιν αυτού ο Αμρ διέταξε να κατανεμηθούν τα βιβλία στα 4.000 λουτρά της πόλης και να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμος ύλη για τη θέρμανση του νερού». Η καύση των βιβλίων διήρκεσε έξη μήνες.

  Η Κόμη της Βερενίκης

  Αμέσως μετά το γάμο του με τη Βερενίκη Β΄ ο Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης αναχώρησε από την Αίγυπτο για να υποστηρίξει την αδερφή του, που ονομαζόταν επίσης Βερενίκη, στον Τρίτο Συριακό πόλεμο. Ο Καλλίμαχος μάλιστα αναφέρει πως ο Ευεργέτης άφησε τη βασίλισσα στο νυφικό της κρεβάτι. Ο θρύλος λέει πως η Βερενίκη αφιέρωσε στη θεά Αφροδίτη και συγκεκριμένα στον ναό της στο Ζεφύριο τα πλούσια μαλλιά της, προκειμένου ο Πτολεμαίος να επιστρέψει ασφαλής. Τελικά ο φαραώ επέστρεψε νικηφόρος και η Βερενίκη εκπλήρωσε το τάμα της. Την άλλη μέρα όμως τα μαλλιά της είχαν εξαφανιστεί από τον ναό. Ο αυλικός Κόνων, μαθηματικός και αστρονόμος από τη Σάμο, υποστήριξε πως οι θεοί τοποθέτησαν τη χαμένη κόμη ανάμεσα στα αστέρια. Ο εν λόγω αστερισμός φέρει ακόμη και σήμερα το όνομα «Κόμη της Βερενίκης» (Coma Berenice) ή «Πλόκαμος της Βερενίκης». Ο Καλλίμαχος απαθανάτισε το γεγονός σε ποίημά του από το οποίο σώζονται μικρά αποσπάσματα και μετάφρασή του στα λατινικά από τον Κάτουλλο

Τρίτη 20.10.20 Γνωρίστε την Αλεξάνδρεια, μέρος 1ο  (Βικιπαίδεια)

Αλεξάνδρεια ή Ρακώτις είναι η 2η μεγαλύτερη πόλη και το κυριότερο λιμάνι της Αιγύπτου.  Ιδρύθηκε το 331 π.Χ. από τον Αλέξανδρο τον Μέγα και είναι η δεύτερη πρωτεύουσα της σύγχρονης Αιγύπτου μετά το Κάιρο. Κατά την αρχαιότητα υπήρξε το σπουδαιότερο λιμάνι και πρωτεύουσα της χώρας, ενώ στην ακμή της αποτελούσε το μεγαλύτερο οικονομικό κέντρο ολόκληρης της Βόρειας Αφρικής και μία από τις επιφανέστερες εστίες πολιτισμού του κόσμου, διάσημη για τη βιβλιοθήκη και τον Φάρο της, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.

Η σύγχρονη Αλεξάνδρεια έχει εξελιχτεί σε μεγάλο θαλάσσιο εμπορευματικό κόμβο και εξυπηρετεί περί το 80% των αιγυπτιακών εισαγωγών και εξαγωγών. Είναι επίσης φημισμένος τουριστικός προορισμός και σημαντικό βιομηχανικό κέντρο λόγω των αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου που ξεκινούν από το Σουέζ. Ο πληθυσμός της είναι 4.800.000 (2015).

Ελληνιστική περίοδος

Άρχισε να ακμάζει, όταν έγινε πρωτεύουσα της Αιγύπτου μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου Α’ Σωτήρα (367–283 π.Χ). Ο τελευταίος επικράτησε το 321 π.Χ. στη σύγκρουση των επιγόνων για την κατοχή της σορού του Αλέξανδρου που θεωρούνταν σύμβολο ισχύος και εξουσίας και τη μετέφερε στην Αλεξάνδρεια από όπου τελικά χάθηκε μετά την απομάκρυνσή της από τη θέση που φυλασσόταν.

Την πόλη κοσμούσε ο Φάρος της Αλεξάνδρειας καθώς και το Μουσείο, μέρος του οποίου ήταν η διάσημη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Υπό τη δυναστεία των Πτολεμαίων η Αλεξάνδρεια έφτασε να θεωρείται μέσα σε έναν αιώνα η μεγαλύτερη πόλη του τότε κόσμου. Ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών αυξήθηκε και έγινε κέντρο πολιτισμού και γραμμάτων στην ευρύτερη περιοχή. Ωστόσο, στη συνέχεια η κακοδιοίκηση, οι δυναστικές έριδες και οι αναμείξεις της Ρώμης στις εσωτερικές της υποθέσεις την οδήγησαν σε τέτοια παρακμή ώστε το 80 π.Χ. η πόλη τέθηκε επισήμως υπό ρωμαϊκή κηδεμονία σύμφωνα με την (αμφιλεγόμενη) διαθήκη του Πτολεμαίου ΙA΄ Αλέξανδρου B΄.

Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή

Το 48 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας έθεσε προσωρινά την Αλεξάνδρεια υπό ρωμαϊκή κατοχή. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων που επακολούθησαν τμήμα της βιβλιοθήκης καταστράφηκε μαζί με 40.000 παπύρους.

Κατά τη διανομή του κράτους στους επιγόνους του Ιούλιου Καίσαρα ο Μάρκος Αντώνιος πήρε την Αίγυπτο και συγκυβέρνησε με τη βασίλισσα Κλεοπάτρα Ζ’, την τελευταία των Πτολεμαίων.

Το 31 π.Χ. ο Οκταβιανός (ο μετέπειτα Αύγουστος) νίκησε τον στόλο της Κλεοπάτρας στη ναυμαχία του Ακτίου και ύστερα από έναν χρόνο η Αλεξάνδρεια έγινε επισήμως μέρος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ήταν τότε η μεγαλύτερη από τις επαρχιακές πρωτεύουσες, με πληθυσμό 300.000 κατοίκων και πολυάριθμων σκλάβων. Το 115 μ.Χ., επί Τραϊανού, στον λεγόμενο πόλεμο του Κίτου καταστράφηκε μεγάλο μέρος της από τις μάχες με τους εξεγερμένους Εβραίους. Κατά την εποχή των αυτοκρατόρων Δεκίου και Βαλεριανού έγιναν διωγμοί εναντίον των χριστιανών, ενώ το 269 μ.Χ. η βασίλισσα της Παλμύρας Ζηνοβία κήρυξε τον πόλεμο στους Ρωμαίους και κατέλαβε την Αίγυπτο. Στις επιχειρήσεις ανακατάληψης της Αλεξάνδρειας από τον Αυρηλιανό το 297 ισοπεδώθηκε η συνοικία του Βρουχείου και η Βιβλιοθήκη. Τεράστιες ζημιές προκάλεσε και το τσουνάμι που ακολούθησε τον σεισμό της Κρήτης το 365. Μάλιστα, το γεγονός μνημονευόταν επί πολλά χρόνια ως «μέρα τρόμου».

Μετά τη διαίρεση της διοίκησης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε Δυτική και Ανατολική το 381 μ.Χ., η επαρχία Αιγύπτου πέρασε στη δικαιοδοσία των Βυζαντινών ως Διοίκηση Αιγύπτου. Ο Κυβερνήτης της έφερε τον τίτλο του “Αυγουστάλιου Επάρχου” και είχε την έδρα του στην Αλεξάνδρεια. Το 619 η Αλεξάνδρεια πέρασε στα χέρια των Σασσανιδών Περσών. Χάρη στη συμφωνία του αυτοκράτορα Ηράκλειου με τον Πέρση στρατηγό Σαρβαραζά οι Βυζαντινοί την επανάκτησαν το 629 και την κράτησαν για δεκατρία ακόμη χρόνια.

Αραβική περίοδος

Είσοδος του Βοναπάρτη στην Αλεξάνδρεια, λάδι σε καμβά, περ. 1800, Βερσαλλίες

Μωχάμετ Άλη

Η Μάχη της Αλεξάνδρειας

Όταν οι Άραβες κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια το 642 η πόλη είχε απωλέσει την παλιά της ευημερία, πράγμα που οφειλόταν κατά κύριο λόγο στη μείωση του θαλάσσιου εμπορίου. Η παρακμή της συνεχίστηκε περαιτέρω λόγω της μεταφοράς της πρωτεύουσας στο Κάιρο το 969 από τους σιίτες Φατιμίδες. Το χαλιφάτο των Φατιμιδών διατηρήθηκε μέχρι το 1171 όταν ο Σαλαντίν ίδρυσε τη δυναστεία των Αγιουβιδών και ενσωμάτωσε το κράτος των Φατιμιδών στο σουνιτικό χαλιφάτο των Αββασιδών. Το 1250 οι Μαμελούκοι ανέτρεψαν τους Αββασίδες και εγκαθίδρυσαν φεουδαρχικό σύστημα. Η παρακμή της Αλεξάνδρειας επιταχύνθηκε τον 14ο αιώνα όταν το κανάλι που τη συνέδεε με τον Νείλο αχρηστεύτηκε από φερτά υλικά. Την ίδια εποχή το γόητρό της δέχτηκε ισχυρό πλήγμα λόγω της καταστροφής του εμβληματικού Φάρου της από τον ισχυρό σεισμό του 1309. Το 1517 η Αίγυπτος κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς και εντάχθηκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία, αρχικά ως επαρχία της και από το 1867 έως το 1914 ως ανεξάρτητο χεδιβάτο. Κατά το διάστημα αυτό δεν ήταν λίγοι οι Έλληνες που ανέλαβαν σημαντικά αξιώματα. Μεταξύ αυτών σημαντικότερος ήταν ο Ραγίβ Πασάς που ανελίχθηκε στη θέση του πρωθυπουργού το 1882. Στο πλαίσιο της εκστρατείας του στην Αίγυπτο ο Ναπολέων κατέλαβε την Αλεξάνδρεια το 1798, αλλά η πόλη παρέμεινε υπό γαλλική διοίκηση μόλις μέχρι το 1801 οπότε έπεσε στα χέρια των Άγγλων.

Ο βομβαρδισμός της Αλεξάνδρειας από τους Άγγλους το 1882

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο πληθυσμός της εκείνη την εποχή είχε συρρικνωθεί σε 4000 κατοίκους και η σπουδαιότητά της ως θαλάσσιου εμπορευματικού κόμβου είχε μειωθεί δραματικά λόγω του ανταγωνισμού που υφίστατο από την παράκτια πόλη Ροζέτα από την οποία εξάγονταν μεγάλες ποσότητες ρυζιού. Η πόλη αναγεννήθηκε σταδιακά μετά το 1819 όταν ο Μωχάμετ Άλη (Μεχμέτ Αλή πασάς, Καβάλα 1769 – Αλεξάνδρεια 1849) αποπεράτωσε ένα νέο κανάλι (γνωστό σήμερα ως «Κανάλι Μαχμουντία») που τη συνέδεε με τον Νείλο και την ανέδειξε σε μεγάλο λιμένα και ναύσταθμο. Ο ικανός αυτός ηγεμόνας έθεσε τις βάσεις για τον εκσυγχρονισμό της χώρας και ενθάρρυνε την εγκατάσταση των ξένων και ιδιαίτερα των Ελλήνων. Πράγματι, ενώ το 1803 η ελληνική παροικία στην Αλεξάνδρεια αριθμούσε σαράντα οικογένειες, το 1872 ο πληθυσμός της, σύμφωνα με το πρώτο ημερολόγιο που τυπώθηκε στα ελληνικά με τίτλο “Αιγυπτιακόν Ημερολόγιον”, έφτανε τους 25.000 κατοίκους.

Το 1825, σε μια τολμηρή αλλά αποτυχημένη καταδρομική ενέργεια, ο Κανάρης επιχείρησε να πυρπολήσει τον Αιγυπτιακό στόλο που ήταν ελλιμενισμένος στην Αλεξάνδρεια, έτοιμος να μεταφέρει στρατεύματα στην Πελοπόννησο. Τον Απρίλιο του 1843 ιδρύθηκε η Ελληνική Κοινότητα της Αλεξάνδρειας. Πρώτος πρόεδρός της διετέλεσε ο Μιχαήλ Τοσίτσας. Τον διαδέχθηκαν ο Στέφανος Ζιζίνιας, ο Δημήτριος Ρίζος κ.ά. Μεταξύ των προσωπικοτήτων που ανέλαβαν αργότερα τα ινία της Ε.Κ.Α. σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν οι Θεόδωρος Ράλλης και Γεώργιος Αβέρωφ. Κατά τον 19ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στην Αλεξάνδρεια πολλοί ξένοι, οι οποίοι το 1907 έφτασαν να αποτελούν το 25% του συνολικού πληθυσμού. Το 1882 κατά τη διάρκεια πατριωτικής εξέγερσης με ηγέτη τον συνταγματάρχη Άχμεντ Ουράμπι ή Αράμπι Πάσα (επανάσταση του Ουράμπι) εναντίον της ευρωπαϊκής επικυριαρχίας σημειώθηκαν επεισόδια εις βάρος των ξένων τα οποία πρόσφεραν το πρόσχημα στους Άγγλους για να βομβαρδίσουν την πόλη. Μετά την κατάληψη του Καΐρου οι τελευταίοι ανακήρυξαν την Αίγυπτο αγγλικό προτεκτοράτο και παρέμειναν εκεί μέχρι το 1922. Όντας η κύρια ναυτική βάση των συμμάχων στην Ανατολική Μεσόγειο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Αλεξάνδρεια βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς.

Από την άνοδο του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ μέχρι σήμερα

Η πολυάριθμη ελληνική παροικία της Αιγύπτου (αριθμούσε 63.000 μέλη το 1907) ενισχύθηκε περαιτέρω από το μεταναστευτικό ρεύμα της δεκαετίας του 1920, το οποίο αποτελούνταν κυρίως από Έλληνες Ιταλούς και Εβραίους. Στην απογραφή του 1927 καταγράφτηκαν στην Αλεξάνδρεια 37.106 ομογενείς που κατοικούσαν γύρω από την εκκλησία και το μοναστήρι του Αγίου Σάββα. Στην ίδια περιοχή υπήρχε ομογενειακό νοσοκομείο και λειτουργούσε Ελληνικό σχολείο και ξενώνας. Το 1952 ξέσπασε εξέγερση με ηγέτη τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ που επεδίωκε την εθνική και οικονομική ανεξαρτησία της χώρας. Έκτοτε η κατάσταση για τους ξένους επιδεινώθηκε λόγω της εχθρικής στάσης του εγχώριου πληθυσμού. Η κρίση κορυφώθηκε το 1956, μετά την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ και την επακόλουθη αποτυχημένη επέμβαση βρετανικών, γαλλικών και ισραηλιτικών δυνάμεων. Ο Νάσερ απάντησε το 1957 με την κρατικοποίηση των βιομηχανιών, τη δήμευση των περιουσιών των αλλοδαπών και την υλοποίηση της ιδέας του Σοσιαλιστικού Παναραβισμού μέσω της ίδρυσης της Ενωμένης Αραβικής Δημοκρατίας (1958). Παράλληλα τέθηκαν σε ισχύ νέοι νόμοι που απέκλειαν τους εποίκους από το εξωτερικό εμπόριο, τις δημόσιες υπηρεσίες, τη γεωργία, ορισμένους τομείς της βιομηχανίας κλπ. Οι εξελίξεις αυτές ανάγκασαν χιλιάδες Έλληνες και άλλους ξένους να εγκαταλείψουν τη χώρα. Πολλά ελληνικά σχολεία, ιδρύματα, και εκκλησίες διέκοψαν τη λειτουργία τους και η Ελληνική Διασπορά συρρικνώθηκε σε λιγότερους από 5.000 ομογενείς. Σύμφωνα με μια νέα άποψη η αποχώρηση των Ελλήνων από την Αίγυπτο δεν συνδέεται με τις κρατικοποιήσεις του Νάσερ στο βαθμό που θέλει η επικρατούσα αντίληψη. Υποτίθεται αντίθετα ότι οι Αιγυπτιώτες έγιναν σταδιακά ξένοι σε ένα περιβάλλον υπό μετασχηματισμό με αφετηρία το 1937, τη χρονιά δηλαδή που καταργήθηκαν τα αποικιακού τύπου προνόμια των διομολογήσεων. Η διαδικασία της αποχώρησης των ομογενών υπήρξε μακρόχρονη με ορόσημα αφενός το πραξικόπημα των Ελεύθερων («εκσυγχρονιστών») Αξιωματικών το 1952 και αφετέρου την άνοδο στην εξουσία του Νάσερ. Κατά το διάστημα αυτό η ελληνική παροικία της Αιγύπτου βρέθηκε σε σύγχυση και χωρίς καθαρό προσανατολισμό μπροστά στις νέες προκλήσεις. Σε αυτό συνέβαλε κατά κάποιον τρόπο και η συγκεχυμένη μεταναστευτική πολιτική του ελληνικού κράτους. Η οικονομική κατάσταση στην Αλεξάνδρεια επιδεινώθηκε το 1967, όταν λόγω του Πολέμου των Έξη Ημερών με το Ισραήλ έκλεισε η διώρυγα του Σουέζ και επλήγη το εμπόριο. Παρά τη δραματική μείωση του πληθυσμού της εκεί παροικίας, η σύγχρονη Αλεξάνδρεια εξακολουθεί να αποτελεί έδρα του ομώνυμου Ορθόδοξου Πατριαρχείου και της Πατριαρχικής Θεολογικής Σχολής.

---

Δευτέρα 12.10.20 Διάρκεια ημέρας, πλανητών δηλαδή μια πλήρης περιστροφή. Συγκριτικά στοιχεία.

https://gr.pinterest.com/pin/381820874662311292/?nic_v2=1a5nwawTS

Κυριακή 11.10.20 Η τέχνη της μοναδικότητας. Ο κόσμος της μεταξοτυπίας

Ο Μανώλης Αγγελάκης μας εισάγει στον κόσμο της μεταξοτυπίας, της διαδρομής του στην τέχνη που παρέλαβε απ’ τον πατέρα του να την εξελίξει μέσα από μιοιράζεται ανοιχτά τα μυστικά της τέχνης του και μέσω της αναζήτησης, του πειραματισμού και της δημιουργικής συνεργασίας με τις εικαστικνες, μας διδάσκει πως η τυπογραφική τέχνη στο σύγχρονο βιομηχανοποιημένο κόσμο μπορεί ν’ αφήσει ανεξίτηλα στο χρόνο τα προσωπικά στία του δημιουργού της.

Σκηνοθέτης: Νίκος Δροσάκης
Δ. Φωτογραφίας: Πάνος Γκόλφης
Ηχοληψία: Γιώργος Πόταγας
Post Production: Γιώργος Αλεφάντης

Παραγωγή: SEE – Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών για λογαριασμό της ΕΡΤ Α.Ε.

 https://www.ertflix.gr/ellinika-docs/es-afrion-ta-spoudea/es-ayrion-ta-spoydaia-i-techni-tis-monadikotitas/?fbclid=IwAR0gITbUTFQcZhsfNCpplvdwQtqQjg0vL5ZdiPXVMc2QjxoJiy2A_s3FrK4

Ερωτόκριτος: Το γλυκόλαλο, μελίρρυτο τραγουδιστό παραμύθι της Κρήτης Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκης

Τετάρτη 7.10.20  Ένα καινούργιο βιβλίο που αφορά τη Βιάννο, κυκλοφόρησε την 1η του Οκτώβρη 2020 με τίτλο:

«Απομνημονεύματα του Νίκου Κατσαράκη (1903-1986)»

από την περίοδο της γερμανικής κατοχής στη Βιάννο,

σε επιμέλεια, σχολιασμό της Άννας Μανουκάκη-Μεταξάκη.

Άλλη μια σημαντική καταγραφή γι’ αυτή την τόσο τραγική και συγχρόνως ιστορικά ενδιαφέρουσα σελίδα της ιστορίας του τόπου μας, από έναν πρωταγωνιστή των γεγονότων.

Η επιμελήτρια της έκδοσης Άννα Μανουκάκη-Μεταξάκη γράφει για τον Νίκο Κατσαράκη.

«Η τελευταία του προσφορά στην ιστορική αλήθεια και δικαιοσύνη στους λαϊκούς αγώνες και στην αγαπημένη του Βιάννο είναι τα Απομνημονεύματά του, που τα έγραψε όχι για να ερμηνεύσει τη στάση του ή να απαντήσει στους επικριτές του, αλλά και για να αποτελέσουν «ες αεί» μιαν ιστορική μαρτυρία.»

Νιώθουμε την ανάγκη να συγχαρούμε τον αγαπητό μας Γιώργο Κατσαράκη, γιο του συγγραφέα, για την απόφαση του να εκδώσει το βιβλίο αυτό και να προσφέρει τόσο στους Βιαννίτες, όσο και στους ιστορικούς και μελετητές της περιόδου αυτής μια πολύτιμη ιστορική πηγή.

Το Διοικητικό Συμβούλιο ευχαριστεί θερμά για την προσφορά του βιβλίου στο Βλαχάκειο Πνευματικό Κέντρο Βιάννου προκειμένου να το διαθέσει και από τα έσοδα να ενισχυθεί η δράση του. Η κίνηση αυτή είναι κάτι που μας συγκινεί ιδιαίτερα λόγω του συμβολισμού της αλλά και της άσχημης οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται τον τελευταίο καιρό το Πνευματικό Κέντρο. Ελπίζουμε σύντομα να ομαλοποιηθεί η ζωή μας και κάτω από κανονικές συνθήκες να κάνουμε μια κανονική παρουσίαση του βιβλίου τόσο στο Ηράκλειο όσο και στη Βιάννο. Στο τέλος αυτού του κειμένου σάς ενημερώνουμε για τους τόπους και τρόπους διάθεσης του βιβλίου.

Ο Γιώργος Κατσαράκης γράφει για το βιβλίο:

Τον Μάρτιο του 2021 κλείνουν τριάντα πέντε χρόνια από τον θάνατο του πατέρα μου. Όλα αυτά τα χρόνια με βασάνιζε η επιθυμία του να εκδοθούν τα απομνημονεύματά του – η αυτοβιογραφία που είχε συγγράψει τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Οι οκτακόσιες χειρόγραφες σελίδες μέσα στις οποίες περιέγραψε το δύσβατο δρόμο που από τα φοιτητικά του χρόνια ακολούθησε επιδιώκοντας να υπηρετήσει τα ιδανικά του, δίχως να υπολογίσει τις συνέπειες για την προσωπική του ζωή.

Δέχτηκα πολλές φορές πιέσεις από τον Γιώργο Χρηστάκη και, τον Κώστα Στεφανάκη, δύο υψηλής παιδείας και ήθους Βιαννίτες, να τους παραχωρήσω αυτά τα χειρόγραφα για να τα εκδώσουν ή να χρησιμοποιήσουν στοιχεία στο υπό έκδοση τότε, δικό τους, εξαιρετικό βιβλίο για τα γεγονότα της Βιάννου.

Δύο είναι οι λόγοι που δεν ήθελα την πρώιμη έκδοση αυτού του βιβλίου. Ο πρώτος ήταν ότι ήθελα να διασφαλίσω τη διασταύρωση των όσων αναφέρονται με άλλες ιστορικές πηγές. Γιατί αυτά που περιγράφονται από τον πατέρα μου είναι προϊόν αναμνήσεων. Δεν κρατούσε σημειώσεις τον χρόνο που συνέβαιναν τα γεγονότα και η ανασκαφή της μνήμης ενέχει τον κίνδυνο της αθέλητης ανακρίβειας ή ακόμα και της υποκειμενικής ερμηνείας.

Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι δεν ήθελα να εκδοθεί το μέρος των απομνημονευμάτων που αναφέρονται στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου και των λαϊκών αγώνων που ακολούθησαν έως ότου να ηρεμήσουν τα πάθη και αποκατασταθεί η δημοκρατία. Δεν είναι πιστεύω σωστό να ξύνονται πληγές που έχουν πάψει να αιμορραγούν. Έτσι το βιβλίο που σε λίγες μέρες θα κυκλοφορήσει περιλαμβάνει μόνο την περίοδο μέχρι το 1945. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η περίοδος 41-45, κατά την οποία ο αφηγητής συμμετείχε από την πρώτη στιγμή σε όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις που δραστηριοποιούνταν στην ευρύτερη περιοχή: οργάνωση Ραυτόπουλου, Μπαντουβά-Ποδιά, ΕΑΜ –ΕΛΑΣ

Θέλω και από αυτή τη θέση να ευχαριστήσω από καρδιάς την ΄Αννα Μανουκάκη – Μεταξάκη. Δεν είναι μόνο η εξαιρετική και κοπιώδης εργασία που προσέφερε για να εκπληρωθεί η πρώτη προϋπόθεση που έθετα για την έκδοση του βιβλίου – η ιστορική αλήθεια – αλλά κυρίως γιατί η γνωριμία μας έγινε η αφορμή για την έκδοση αυτού του βιβλίου. Το ύφος με το οποίο με αντιμετώπισε όταν συναντηθήκαμε τυχαία, όπου με αυστηρότητα μου είπε ότι δεν έχω το δικαίωμα να μην δώσω στη δημοσιότητα τα απομνημονεύματα του Νίκου Κατσαράκη, τον οποίο συναντά πολύ συχνά στις έρευνες που διεξάγει για την ιστορία της περιοχής, με βοήθησε να βγάλω από τις πλάτες μου το δυσβάστακτο συναισθηματικό φορτίο που μου κληροδότησε ο πατέρας μου και να προχωρήσω στην έκδοση. Σε ευχαριστώ, Άννα, και γι’ αυτή την αφύπνιση. Ευχαριστώ επίσης τον Κώστα Ψυχογιό που ανέλαβε την αισθητική επιμέλεια της έκδοσης. Είναι ο αρχιτέκτονας του βιβλίου.

Η διάθεση του βιβλίου θα γίνει από το Βλαχάκειο Πνευματικό Κέντρο της Βιάννου και από επιλεγμένα απ’ αυτό βιβλιοπωλεία του Ηρακλείου της Βιάννου και της Αθήνας. Στο ίδρυμα θα παραμείνουν τα έσοδα από την πώληση, ως μια ελάχιστη συμβολή στη λειτουργία του κέντρου, ένα μνημόσυνο στη μνήμη των Περικλή Βλαχάκη, Απόστολου Ψαρολογάκη και Νίκου Κατσαράκη, τριών αχώριστων φίλων, μέχρι το τέλος της ζωής τους.

————————————————————————————————

Το βιβλίο διατίθεται στην τιμή των 15€ και μπορείτε να το προμηθευτείτε από τα παρακάτω μέρη:

• Στο Ηράκλειο  από τα βιβλιοπωλεία:

Αναλόγιο

Βικελαία

Πολύγραφος και

Φωτόδενδρο

• Στη Βιάννο από τους

Γιώργο Κοντονασάκη (μέλος του ΔΣ, ταμίας)

Μανώλη Σπανάκη

Ασπασία Καρτσάκη

• Στην Αθήνα

ΒΙΒΛΙΟΕΠΙΛΟΓΗ (Αναστασάκης Γεώργιος Χ.) Τρικούπη Χαριλάου 26, Αθήνα, τηλ. 2103302167

• Μπορούμε επίσης να σας το στείλουμε ταχυδρομικά αν επικοινωνήσετε τηλεφωνικά στα παρακάτω τηλέφωνα:

Χρηστάκη Μαρία (πρόεδρος): 6937473957

Παπαδάκη Ζωή (γραμματέας): 6972777491

Τρίτη 6.10.20 

Δευτέρα 5.10.20 Σύλλογος Βιαννιτών Δήμου Βιάννου στην Αττική «ο Διαβάτης»

Χθες Κυριακή 4 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το Μνημόσυνο των θυμάτων του Ολοκαυτώματος της Βιάννου και των χωριών της από τα Ναζιστικά στρατεύματα κατοχής το 1943. Η οφειλόμενη απόδοση τιμής προς τους προγόνους εκπληρώθηκε παρά τις δύσκολες υγειονομικές συνθήκες που βιώνει η χώρα και κυρίως η Αττική.

Το Δ.Σ. ευχαριστεί τους συμμετέχοντες στη λιτή τελετή στον Άγιο Κωνσταντίνο Ομόνοιας, οι οποίοι παρέστησαν με μάσκα και με όλα τα μέσα προστασίας, όπως ορίζονται από τα πρωτόκολλα. Ο γραμματέας του Συλλόγου κ. Αριστομένης Ι. Συγγελάκης υπενθύμισε σε σύντομη και  συγκινητική ομιλία το χρονικό και το διακύβευμα της επετείου. Ωστόσο, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε και τα μέλη μας που δεν ήρθαν ακολουθώντας τις προτροπές μας που έδιναν προτεραιότητα στην ασφάλεια τους.

Ιδιαίτερα τιμητική ήταν η παρουσία του προέδρου του Συμβουλίου της Περιφέρειας Κρήτης κ. Μπαριτάκη Παύλου που αδιάλειπτα δίνει το παρόν στις εκδηλώσεις του «Διαβάτη» χωρίς να φείδεται ποτέ κόπων προκειμένου να ενισχύσει το βιαννίτικο στοιχείο και την ιστορική του παρουσία.

Η Ελληνική σημαία της Βιάννου που τίμησαν με τη θυσία τους οι νεκροί μας θα κυματίζει πάντα όσο υπάρχει ο Σύλλογος και τα μέλη του που δεν ξεχνάμε την ιδιαίτερη πατρίδα μας και το χρέος μας.

“Η Αλήθεια και το Ψέμα”. Ένας θρύλος του 19ου αιώνα (Faretra.info)

Σάββατο 3.10.20 Λίγη διασκέδαση…

https://mail.google.com/mail/u/1/#inbox/QgrcJHsTkxQJnjQSJnbWQPBRzHtsWQZmRNQ?projector=1

Πέμπτη 1.10.20 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΒΙΑΝΝΙΤΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ «Ο ΔΙΑΒΑΤΗΣ»

Συμπληρώθηκαν φέτος 77 χρόνια από το Ολοκαύτωμα της Βιάννου. Ένα από τα πιο αποτρόπαια μαζικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διέπραξαν τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής το μαύρο Σεπτέμβρη του 1943.

Για να τιμήσει τη μνήμη των 461 συνεπαρχιωτών μας, που θυσιάστηκαν για την Ελευθερία και την Εθνική Αξιοπρέπεια της Πατρίδας μας, ο Διαβάτης θα τελέσει και φέτος, όπως κάθε χρόνο, Μνημόσυνο για τα θύματα της Γερμανικής Κατοχής στην επαρχία Βιάννου. Το Μνημόσυνο θα τελεστεί την ερχόμενη Κυριακή 4.10.2020 και ώρα 10 πμ στον Ιερό Ναό Αγίου Κωνσταντίνου Ομονοίας.

Σε συνεννόηση με τον ιερέα και τους υπευθύνους του Ιερού Ναού θα τηρηθούν αυστηρά όλα τα προβλεπόμενα μέτρα για τη μείωση της διασποράς της νόσου COVID-19. Παρακαλούμε όλους όσοι θα συμμετάσχουν να φορούν μάσκα, να τηρούν τις προβλεπόμενες αποστάσεις και τα μέτρα ατομικής υγιεινής. Παρακαλούμε επίσης όσους έχουν προβλήματα υγείας καθώς και τους ηλικιωμένους να μην παραστούν φέτος για λόγους πρόληψης και προστασίας της υγείας τους.

ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ ΜΑΣ

ΑΝΥΠΟΧΩΡΗΤΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ!

Ονειροντυμένες λέξεις: Οι ομορφοκαμωμένες, πρωτότιμες «κόρες» του Νίκου Καζαντζάκη Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκης*

Δευτέρα 28.9.20 Σουρής  Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ποιος είδε κράτος λιγοστό
σ’ όλη τη γη μοναδικό,
εκατό να εξοδεύει
και πενήντα να μαζεύει;

Να τρέφει όλους τους αργούς,
νά ‘χει επτά Πρωθυπουργούς,
ταμείο δίχως χρήματα
και δόξης τόσα μνήματα;

Νά ‘χει κλητήρες για φρουρά
και να σε κλέβουν φανερά,
κι ενώ αυτοί σε κλέβουνε
τον κλέφτη να γυρεύουνε;

Όλα σ’ αυτή τη γη μασκαρευτήκαν
ονείρατα, ελπίδες και σκοποί,
οι μούρες μας μουτσούνες εγινήκαν
δεν ξέρομε τί λέγεται ντροπή.

Σπαθί αντίληψη, μυαλό ξεφτέρι,
κάτι μισόμαθε κι όλα τα ξέρει.
Κι από προσπάππου κι από παππού
συγχρόνως μπούφος και αλεπού.

Θέλει ακόμα -κι αυτό είναι ωραίο-
να παριστάνει τον ευρωπαίο.
Στα δυό φορώντας τα πόδια που ‘χει
στο ‘να λουστρίνι, στ’ άλλο τσαρούχι.

Σουλούπι, μπόϊ, μικρομεσαίο,
ύφος του γόη, ψευτομοιραίο.
Λίγο κατσούφης, λίγο γκρινιάρης,
λίγο μαγκούφης, λίγο μουρντάρης.

Και ψωμοτύρι και για καφέ
το «δε βαρυέσαι» κι «ωχ αδερφέ».
Ωσάν πολίτης, σκυφτός ραγιάς
σαν πιάσει πόστο: δερβέναγάς.

Δυστυχία σου, Ελλάς, με τα τέκνα που γεννάς!

Ώ Ελλάς, ηρώων χώρα, τι γαϊδάρους βγάζεις τώρα;

Παρασκευή 25.9.20 Μάθετε τα ΔΕΛΦΙΚΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

Τετάρτη 16.9.20 (αφού πάμε στο ΔΙΑΒΑΤΗΣ 15 κάνουμε κλίκ στο…):

https://www.youtube.com/watch?v=XYWyr5wwdqA&feature=youtu.be

Κυριακή 13.9.20  Η 77η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΙΑΝΝΟΥ σε ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΕΚΔΗΛΩΣΗ

«ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΒΙΑΝΝΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΝΥΠΟΧΩΡΗΤΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ & ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ!»

Τετάρτη 16.9, 8.00 μμ

 «Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών καθώς και όλους όσοι συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας».

Συμπληρώνονται φέτος 77 χρόνια από τη φοβερή αυτή διαταγή του στρατηγού Μπρούνο Όσβαλντ Μπρόγιερ, Διοικητή του «Φρουρίου Κρήτης», προς τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής, σε εκτέλεση της οποίας διαπράχθηκε το Ολοκαύτωμα της Βιάννου, ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα του Γ΄ Ράιχ σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Από τις 14-16.9.1943 ο τακτικός στρατός της ναζιστικής Γερμανίας δολοφόνησε άνανδρα και εν ψυχρώ, με βάση ένα καλά οργανωμένο σχέδιο, 401 άμαχους πολίτες (τα θύματα στα χωριά της Βιάννου την περίοδο της Κατοχής ανέρχονται συνολικά στα 461 – όσα και τα καντήλια στο εκκλησάκι των Αγίων Πάντων, που βρίσκεται στο χώρο του Πανδημοτικού Ηρώου Βιάννου στα Αμιρά). Μεταξύ των εκτελεσθέντων αμάχων πολιτών ήταν παιδιά, έγκυες γυναίκες, κατάκοιτοι και υπερήλικες. Παράλληλα ο γερμανικός στρατός κατοχής λεηλάτησε και στη συνέχεια κατέστρεψε τα χωριά της Βιάννου και της Δυτικής Ιεράπετρας.

Εβδομήντα επτά χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα της Βιάννου και τριάντα χρόνια μετά την ενοποίηση της Γερμανίας η Ο.Δ.Γ. δεν έχει αναλάβει, ακόμη, την ευθύνη της για τα φρικτά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διέπραξε το Γ’ Ράιχ και αρνείται πεισματικά και υπεροπτικά να τιμήσει την υπογραφή της στη Συνθήκη του Λονδίνου του 1953 και να αποδώσει τις απαράγραπτες και άριστα τεκμηριωμένες οφειλές της προς την Ελλάδα.

Με βάση τα παραπάνω και θέλοντας να αποδώσουμε τη δέουσα τιμή στα θύματα του Ολοκαυτώματος της Βιάννου και συνολικά στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας στην Ελλάδα οργανώνουμε διαδικτυακή εκδήλωση – συζήτηση με τίτλο: «Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου και ο ανυποχώρητος αγώνας για Δικαιοσύνη και Αποζημίωση» με τη συμμετοχή εξαιρετικά σημαντικών ομιλητών.

Η διαδικτυακή εκδήλωση – συζήτηση οργανώνεται από την Ένωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου σε συνεργασία με τον Σύλλογο Βιαννιτών Αττικής «Ο Διαβάτης» υπό την αιγίδα του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ) και θα μεταδοθεί ζωντανά την Τετάρτη 16.9, 8.00μμ.

Αναλυτικά, το πρόγραμμα της διαδικτυακής συζήτησης – εκδήλωσης έχει ως εξής:

Τετάρτη 16.9, 8.00 μμ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΕΚΔΗΛΩΣΗ

«ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΒΙΑΝΝΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΝΥΠΟΧΩΡΗΤΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ & ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ!»

Συντονιστείτε:

https://esdoge.gr/ ,

https://www.odiavatis.gr/

You Tube: esdoge.gr

Facebook: «Σύλλογος Επαρχίας Βιάννου στην Αττική “Ο Διαβάτης”

και σε συνεργαζόμενα ΜΜΕ

Έναρξη (από 3’):

Βασίλης Μπρακατσούλας, Αντιστασιακός, π. Βουλευτής, Συμπρόεδρος ΕΣΔΟΓΕ

Αριστομένης Α. Συγγελάκης, Πρόεδρος Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου και μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του ΕΣΔΟΓΕ

Σύντομοι χαιρετισμοί (από 3’): 

Δημήτρης Παπαστεργίου, Δήμαρχος Τρικκαίων και Πρόεδρος ΚΕΔΕ

Σταύρος Αρναουτάκης, Περιφερειάρχης Κρήτης

Θανάσης Παπαδόπουλος, Δήμαρχος Καλαβρύτων και Πρόεδρος του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων & Χωριών περιόδου 1940-1945 «Ελληνικά Ολοκαυτώματα»

Μηνάς Σταυρακάκης, Δήμαρχος Βιάννου

Σύντομες εισηγήσεις (από 5’):

Γιώργος Στρατογιαννάκης, φιλόλογος, Πρόεδρος Συλλόγου Βιαννιτών Αττικής «Ο Διαβάτης»

Μανώλης Σπανάκης, Δημοσιογράφος, Εκδότης Εφημερίδας «Η Ηχώ της Βιάννου»

Γιώργος Μαργαρίτης, Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέλος ΕΣΔΟΓΕ

Gabrielle Heinecke /  Martin Klingner, Εκπρόσωπος της Ομάδας ΑΚ Δίστομο (Αμβούργο)

Η ματιά των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας (από 4’)  

Ελένη (Νίτσα) Σφουντούρη, επιζήσασα της Σφαγής του Διστόμου

Παπά Μανώλης Στρατάκης, επιζών του Ολοκαυτώματος της Βιάννου

Πόπη Λιαδάκη, Πρόεδρος Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δαμάστας Ηρακλείου

Μάριος Σούσσης, Πρόεδρος του Συλλόγου Απογόνων Θυμάτων του Ολοκαυτώματος και μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του ΕΣΔΟΓΕ.

Παρέμβαση:

Προκόπιος Παυλόπουλος, πρώην Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και Επίτιμος Πρόεδρος της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου.

Σύνοψη – συμπεράσματα (από 3’):

Δημήτρης Αλευρομάγειρος, Αντιστράτηγος ε.α., Συγγραμματέας ΕΣΔΟΓΕ

Γιάννης Χατζηαντωνίου, Μέλος της Γραμματείας ΕΣΔΟΓΕ

Συμμετέχει ο τραγουδοποιός Μάνος Παπαδάκης.

Συντονισμός: Αριστομένης Ι. Συγγελάκης, Διδάκτωρ Οδοντιατρικής ΕΚΠΑ, Συγγραμματέας ΕΣΔΟΓΕ, μέλος της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δ. Βιάννου

Η ΒΙΑΝΝΟΣ ΤΙΜΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΙ ΑΓΩΝΙΖΕΤΑΙ

ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ & ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ!

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ:

ΕΝΩΣΗ ΘΥΜΑΤΩΝ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΔΗΜΟΥ ΒΙΑΝΝΟΥ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΒΙΑΝΝΙΤΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ «Ο ΔΙΑΒΑΤΗΣ»

ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗΣ ΤΩΝ ΟΦΕΙΛΩΝ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Παρασκευή 21.8.20

Μ’ ΕΝΑ ΡΙΖΙΤΙΚΟ ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΟΓΑΝΗΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΚΟΥΛΑΣ, στίχοι ΑΝΝΑ ΜΠΙΘΙΚΩΤΣΗ

https://www.youtube.com/watch?v=VchxxjAQeJI

Πέμπτη 20.8.20 Ενδιαφέρον

Τρίτη 11.8.20 Ο θεός του θεάτρου και το θέατρο του στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης Αθηνών Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκης*

Τρίτη 4.8.20 Αναφορά του Νίκου Καζαντζάκη στον Άλμπρεχτ Ντύρερ

Διερευνήσεις του Κωστή Καζαμιάκη

Πά­θος και τί­πο­τα! Αυ­τοί εί­ναι οι δύο πό­λοι, και γύ­ρα τους πε­ρι­στρέ­φε­ται η ισπα­νι­κή ψυ­χή.

Ο Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης( 1883- 1957) πή­γε τρεις φο­ρές στην Ισπα­νία: 1926, 1932-33 και 1936. Όλα όσα εί­δε, άκου­σε, αι­σθάν­θη­κε, συ­ζή­τη­σε, σκέ­φτη­κε και ακού­μπη­σε σ` αυ­τές τις τρεις επι­σκέ­ψεις τα έγρα­ψε στο βι­βλίο Τα­ξι­δεύ­ο­ντας. Ισπα­νία με ανα­τρε­πτι­κή, στο­χα­στι­κή, ποι­η­τι­κή, φι­λο­σο­φι­κή, μυ­θο­πλα­στι­κή, κρι­τι­κή και κρη­τι­κή διά­θε­ση, άρα «Κα­ζαν­τζα­κι­κή μα­τιά». Στο πα­ρόν κεί­με­νο θα δού­με αυ­τήν την Κα­ζαν­τζα­κι­κή μα­τιά σαν αστρο­βο­λί­δα[1] να «σα­ρώ­νει» ένα χα­ρα­κτι­κό έρ­γο, μια χαλ­κο­γρα­φία του Albrecht Dürer.

Albrecht Durer, «Αυτοπροσωπογραφία» σε ηλικία 26 ετών, 1498, Mουσείο Πράδο, Μαδρίτη

Γρά­φει ο Νί­κος Κα­ζαν­τζά­κης:

«Ο αληθινός Ισπανός έχει ακόμα μέσα του βαθιά τη νομαδική νοσταλγία. Καταφρονάει τους χωριάτες που σκύβουν και καλλιεργούν το χώμα, όταν μπορούσε να ᾽χει σκλάβους Άραβες, σε αυτούς μπιστεύουνταν την καλλιέργεια της γης. Ο Ισπανός, τις εποχές εκείνες της δόξας του, ακολουθούσε το αληθινό του επάγγελμα –πολεμούσε, ταξίδευε, περιπλανούνταν κι αλήτευε στον νέο κόσμο– όχι για να κηρύξει τη θρησκεία του Χριστού ή για ν᾽ αρπάξει το παντοδύναμο, γοητευτικό χρυσάφι. Αυτά ήταν μονάχα αφορμές –κι αν έλειπαν, θα ᾽βρισκε άλλες– πολεμούσε κι αλήτευε, γιατί τέτοια η φύση του, λαχταρούσε τις περιπέτειες, αγωνίζουνταν να γλιτώσει από τη μέτρια ζωή και να προφτάσει να τελέψει ένα μεγάλο έργο πριν πεθάνει. Όπως στο περίφημο έργο του Ντύρερ, ο θάνατος τρέχει καβαλάρης πίσω από τον Ισπανό που τρέχει κι αυτός καβάλα, και χύνουνται μαζί, σα δύο γενναίοι συμπολεμιστές, προς το μνήμα. Μα πριν πάρει τέλος ο μακάβριος τούτος αγώνας δρόμου, ο Ισπανός κοιτάζει με απληστία γύρω του τη γης, τη θάλασσα, τη γυναίκα, δε χορταίνει να βλέπει, ν` αγγίζει και ν᾽ αποχαιρετάει.
Έτσι ξηγιέται η μεγάλη φαινομενικά, αντινομία της ισπανικής ψυχής, που τόσοι σοφοί δεν μπόρεσαν με τη λογική να τη νιώσουν: Πάθος και τίποτα! Αυτοί είναι οι δύο πόλοι, και γύρα τους περιστρέφεται η ισπανική ψυχή: το πάθος, η λαχτάρα, ο θερμός εναγκαλισμός της ζωής. Και συνάμα το συναίστημα πως όλα αυτά είναι τίποτα, είναι το Τίποτα, και πως ο θάνατος είναι ο μέγας μας κληρονόμος. Μα όσο περισσότερο έχει μια δυνατή ψυχή το συναίστημα του Τίποτα, τόσο εντονότερα ζει την κάθε πρόσκαιρη, μάταιη στιγμή. Ο θάνατος για τις δυνατές ψυχές είναι πάντα το δριμύτερο διεγερτικό. Στην καρδιά τής Καστίλιας υψώνεται πάνω σ ένα λόφο το κάστρο της Άβιλας, όλο πέτρες και αγίους.» ————Ταξιδεύοντας Ισπανία.

Albrecht Durer: Ο μέ­γι­στος Γερ­μα­νός ζω­γρά­φος και χα­ρά­κτης της Υψη­λής Ανα­γέν­νη­σης (High Renaissance). Στα χρό­νια 1513-14 ο Nτύ­ρερ δη­μιούρ­γη­σε τις τρεις κα­λύ­τε­ρες και γνω­στό­τε­ρες χαλ­κο­γρα­φί­ες του: Ο Ιπ­πό­της, ο Θά­να­τος και ο Διά­βο­λος· Ο Άγιος Ιε­ρώ­νυ­μος στο σπου­δα­στή­ριό του και Με­λαγ­χο­λία.

«O Ιππότης, ο Θάνατος και ο Διάβολος», 1513, Χαλκογραφία, (188×245χιλ), Κρατική Πινακοθήκη, Καρλσρούη

«Ο Άγιος Ιερώνυμος στο studiolo του», 1514, Χαλκογραφία (201 x 259 χιλ.), Κρατική Πινακοθήκη, Καρλσρούη

«Mελαγχολία» I, 1514, Χαλκογραφία (189 x 239 χιλ.), Κρατική Πινακοθήκη, Καρλσρούη

Πολ­λοί θε­ω­ρούν αυ­τά τα τρία κο­ρυ­φαία χα­ρα­κτι­κά έρ­γα του Ντύ­ρερ ως αλ­λη­λέν­δε­τα και συ­μπλη­ρω­μα­τι­κά με­τα­ξύ τους. Το­νί­ζουν τα κοι­νά στοι­χεία των τριών έρ­γων που αφο­ρούν τις αι­νιγ­μα­τι­κές, αλ­λη­γο­ρι­κές και ει­κο­νο­γρα­φι­κές λε­πτο­μέ­ρειες. Στα τρία έρ­γα δια­κρί­νου­με πολ­λά κοι­νά, όπως την πα­ρου­σία κλε­ψύ­δρας (που με­τρά το χρό­νο της ζω­ής των αν­θρώ­πων), το αν­θρώ­πι­νο κρα­νίο (σύμ­βο­λο της μα­ταιό­τη­τας και του εφή­με­ρου της ζω­ής αλ­λά και του ίδιου του ανί­κη­του θα­νά­του), την πα­ρου­σία άγριων και ήμε­ρων ζώ­ων, με το δι­κό του συμ­βο­λι­σμό το κα­θέ­να. Άλ­λοι μι­λούν για την καλ­λι­τε­χνι­κή απει­κό­νι­ση των τριών Χρι­στια­νι­κών αρε­τών: Θε­ο­λο­γι­κή αρε­τή, Πνευ­μα­τι­κή αρε­τή και Ηθι­κή αρε­τή. Τα τρία εμ­βλη­μα­τι­κά αυ­τά έρ­γα έχουν πα­ρα­πλή­σιες δια­στά­σεις. Ο Ντύ­ρερ μ᾽ αυ­τά τα έρ­γα απο­γειώ­νει την καλ­λι­τε­χνι­κή του έκ­φρα­ση, με κο­ρύ­φω­ση του σχε­δί­ου και της σύν­θε­σης, οδη­γού­με­νος σε μια διά­στα­ση φι­λο­σο­φι­κή.
Η γνώ­ση, η τόλ­μη, η φα­ντα­σία, η υψη­λή σύλ­λη­ψη, το τα­λέ­ντο ξε­χει­λί­ζουν στην ζω­γρα­φι­κή του με­γά­λου καλ­λι­τέ­χνη, που αξιο­ποιεί τις κα­τα­κτή­σεις της επο­χής του δη­μιουρ­γώ­ντας κλα­σι­κά έρ­γα.
Το έρ­γο στο οποίο ανα­φέ­ρε­ται ο Κα­ζαν­τζά­κης, εικ.1, εί­ναι γνω­στό και ως Ο Κα­βα­λά­ρης (Ritter). Ο Κα­ζαν­τζά­κης δια­κρί­νει σ’ αυ­τόν τον πε­ρή­φα­νο έφιπ­πο, τον Ισπα­νό των αρ­χών του 20ού αι., αν και το έρ­γο έγι­νε 400 χρό­νια πριν. Άλ­λοι ερ­μη­νεύ­ουν το έρ­γο ως αλ­λη­γο­ρία για τη σω­τη­ρία της ψυ­χής.
Ατά­ρα­χος, χω­ρίς κα­νέ­να φό­βο, ο Ιπ­πό­της, στη­τός, πά­νο­πλος με κο­ντά­ρι, σπα­θί και πε­ρι­κε­φα­λαία, μέ­σα στην πα­νο­πλία του προ­χω­ρά στο φα­ράγ­γι του θα­νά­του με συ­νο­δοι­πό­ρους τον ίδιο το Θά­να­το και το Διά­βο­λο, απο­τρο­παϊ­κές ντυ­ρε­ρι­κές φι­γού­ρες με φί­δια στο κε­φά­λι. Στις απο­δό­σεις αυ­τών των πλα­σμά­των ο Ντύ­ρερ δεί­χνει να γνω­ρί­ζει τα χι­μαι­ρι­κά, μι­ξο­γε­νή, πο­λύ­μορ­φα, τε­ρα­τό­μορ­φα πλά­σμα­τα της αρ­χαί­ας ελ­λη­νι­κής και ρω­μαϊ­κής μυ­θο­λο­γι­κής πα­ρά­δο­σης.
Πα­ρά τις σι­χα­με­ρές, εκ­μαυ­λι­στι­κές ικε­σί­ες του Θα­νά­του, ο Ιπ­πό­της δεν του χα­ρί­ζει ού­τε μια μα­τιά, ευ­τυ­χής στις σκέ­ψεις του, θέ­λο­ντας όσο εί­ναι ακό­μη στον κό­σμο των ζω­ντα­νών να
χα­ρεί και την τε­λευ­ταία στιγ­μή. Δεν στρέ­φει κα­θό­λου το πρό­σω­πο του, κοι­τώ­ντας αι­σιό­δο­ξα μπρο­στά, στον μη-τό­πο. Ανά­με­σα στα δυο άλο­γα, χα­ρού­με­νο ακο­λου­θεί το κυ­νη­γό­σκυ­λο του Ιπ­πό­τη, σύμ­βο­λο πί­στης. Κο­ντά στο πι­στό σκυ­λί, κι­νού­με­νη αντίρ­ρο­πα, μια σαύ­ρα συμ­βο­λί­ζει τον θρη­σκευ­τι­κό ζή­λο. Στο κο­ντά­ρι του Ιπ­πό­τη εί­ναι πε­ρα­σμέ­νη μια ου­ρά αλε­πούς σύμ­βο­λο προ­στα­σί­ας (φυ­λα­κτό), τύ­χης, εξυ­πνά­δας, επι­βί­ω­σης αλ­λά και σύμ­βο­λο προ­δο­σί­ας, απλη­στί­ας, ακο­λα­σί­ας και λα­γνεί­ας.
Ο Ιπ­πό­της κα­βά­λα στο άλο­γο του, με το χα­μό­γε­λο του αν­θρώ­που που πά­λε­ψε σκλη­ρά, πό­νε­σε αλ­λά από­λαυ­σε και χά­ρη­κε τη ζωή του, σι­μώ­νει πια στο τέ­λος του κα­κο­τρά­χα­λου μο­νο­πα­τιού της ζω­ής. Ψη­λά δε­ξιά του Το κά­στρο του Θε­ού, Το όρος του Κυ­ρί­ου, όλο πέ­τρες και Αγί­ους που λέ­ει ο Κα­ζαν­τζά­κης.Ο Κα­ζαν­τζά­κης δια­κρί­νει, στον πε­ρή­φα­νο Ιπ­πό­τη, τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά δύο ηρώ­ων που θε­ο­ποί­η­σε στα γρα­φτά του: Τον αγα­πη­μέ­νο του Οδυσ­σέα, κα­θρέ­φτη της Ζω­ής του και τον Δον Κι­χώ­τη, κα­θρέ­φτη του Βί­ου του. Βλέ­πει τον πο­λυ­πλά­νη­τα Οδυσ­σέα, τον Ιπ­πό­τη της θά­λασ­σας και της στε­ριάς, τον ακού­ρα­στο τα­ξι­διώ­τη, τον ανί­κη­το πο­λε­μι­στή, τον ακα­τα­μά­χη­το ερα­στή, αυ­τόν που αντρο­κα­λεί, αψη­φά και δε φο­βά­ται το Χά­ρο.

Κα­τέ­χω εγώ στον κό­σμο ένα κορ­μί με δυο μα­κριές χε­ρού­κλες,
αν τον πει­νά­σει για ψω­μί, δει­πνά­ει, ξα­να­δει­πνά­ει το χώ­μα,
αν τον δι­ψά­σει για γλυ­κό νε­ρό, την άγρια αρ­μύ­ρα πί­νει,
κι αν λα­χτα­ρί­σει προς το σού­ρου­πο να δρο­σο­κου­βε­ντιά­σει,
σα δυό γει­τό­νοι αυ­τός κι ο Χά­ρο­ντας με γέ­λια απο­σπε­ρί­ζουν:
«Κα­λώς το γεί­το­να το Χά­ρο­ντα, το μέ­γα κο­πα­δά­ρη,
του ψό­φου ορέ και λα­σπο­κέ­φα­λα τ᾽ αν­θρω­πο­πρό­βα­τα σου!-
έλα να κά­τσου­με, οι λυ­κάρ­χο­ντες, από­ψε να τα πού­με.»
Γε­λούν, μι­λούν για αμπέ­λια και σπαρ­τά σα δυό νοι­κο­κυ­ραί­οι,
μι­λούν για πό­λε­μο και για σφα­γές και μα­κρι­νά τα­ξί­δια,
μι­λούν κι ως άγου­ροι που λάσ­σου­νται για τις σφι­κτές κο­πέ­λες-
«κα­λά τα στή­θια της Λε­νιώς, κα­λά της Ρά­λας τ᾽ αντι­κνή­μια,
κα­λή ᾽ναι, Χά­ρο, κι η καρ­διά του αντρούς η ζουρ­λο­πα­ντι­γιέ­ρα!».
Κα­θί­ζουν στα πε­ζού­λια της χα­ράς και τρων κι οι δυό και πί­νουν,
και σα σκου­τά­ρια ξη­με­ρώ­μα­τα σκου­ντρούν τα κρα­σο­καύ­κια,
ολόρ­θος, λα­γα­ρός ο νους του αντρός τον θά­να­το ανα­πνέ­ει
σαν κά­τα­σπρο ανοι­κτό τρια­ντά­φυλ­λο που το ζε­σταί­νει ο γή­λιος,
κι ο Χά­ρο­ντας τραυ­λί­ζει, δε βα­στά­ει, πολ­λά βα­ρύ του πέ­φτει
της λεύ­τε­ρης καρ­διάς το μί­λη­μα και του μυα­λού το γέ­λιο.
«Βλά­μη, πο­λύ βα­ρύ ᾽ναι το κρα­σί, θα ση­κω­θώ να φύ­γω!»
Πα­ρα­πα­τά­ει, δια­βαί­νει την αυ­λή, σκο­ντά­φτει στο κα­τώ­φλι,
Το άγριο κρα­σί τον ανα­κέ­ρω­σε, χτυ­πά­ει στα θυ­ρο­στό­μια
κι ότι έφα­γε ήπιε τ᾽ ανα­ξέ­ρα­σε, λε­ρώ­θη­καν οι πλά­κες.
Κι ο γεί­το­νας του, εγώ, ανα­παί­ζω τον κι άγρια του βγά­νω γιού­χα:
«Κα­λό ᾽ναι, Χά­ρο­ντα μου το κρα­σί, κα­λό του νου το γέ­λιο,
Κα­λή ᾽ναι και τ᾽α­ντρούς η συ­ντρο­φιά, μα θέ­λει πα­λι­κά­ρι!».
Nί­κος Κα­ζαν­τζά­κης, Οδύσ­σεια, Σ. 1270- 1295

Ο Νίκος Καζαντζάκης με τον Άγγελο Σικελιανό (Οκτ. 1921)

Βλέ­πει επί­σης τον Δον Κι­χώ­τη, τον Ιπ­πό­τη του ιδα­νι­κού, τον Iπ­πό­τη των απελ­πι­σμέ­νων, τον ου­το­πι­κό, τον αι­θε­ρο­βά­μο­να, τον φλο­γό­μυα­λο,[2] τον ερα­στή των με­γά­λων ιδε­ών και τον αθε­ρά­πευ­τα και πα­θια­σμέ­να ερω­τευ­μέ­νο με την άκαρ­δη Δουλ­τσι­νέα. Για­τί ίσως απ᾽ όλους τους αρ­χη­γούς, αυ­τός, ο Δον Κι­χώ­της, συμ­βο­λί­ζει πιο πι­στά τη μοί­ρα του αν­θρώ­που.[3]

Χιμά η ψυχή να μπει μες στ᾽ όνειρό της
Πλαντάει στη γης, φωνάζει ελευθερία–
Κι ασκώθη ορθός, πονώντας στον αχό της,
Ο φλογερός της αμμουδιάς φεουδάρχος,
Ο μέγας ασκητής, ο Δον Κιχώτης.
« Σώπα, ψυχή, της κράζει ο γέρος άρχος,
Κι ότι αφήκε άτελο ο θεός στη μέση
Εγώ θα το τελέψω ο πολεμάρχος.
Στης πεθυμιάς το πιο αψηλό οροθέσι
Το λάβρο εστάθη μάτι να βιγλίσει–
Βοήθα το, Θε μου, η φλόγα μην ξεπέσει!
Άσπλαχνη ερημιά σαν τη στερνή την Κρίση,
Χωρίς νερό, χωρίς πουλί κι ελπίδα,
Κι ένα κουβάρι μαύρα φίδια η χτίση!
Ν. Καζαντζάκης, Δον Κιχώτης, στ. 11- 24

Κά­ποιοι με­λε­τη­τές του έρ­γου του Ντύ­ρερ ση­μειώ­νουν ότι ο ζω­γρά­φος γνώ­ρι­ζε κεί­με­νο του Έρα­σμου (1466-1536) που δη­μο­σιεύ­θη­κε το 1503-4. Πρό­κει­ται για το Εγ­χει­ρί­διο του Χρι­στια­νού Ιπ­πό­τη (Enhiridion milites Christiani) όπου και ανα­φέ­ρε­ται ο ψαλ­μός 23 του Δαυίδ: Και εν κοι­λά­δι σκιάς θα­νά­του εάν πε­ρι­πα­τή­σω δεν θέ­λω φο­βη­θεί κα­κόν, διό­τι συ εί­σαι με­τ’ εμού, η ρά­βδος σου και η βα­κτη­ρία σου, αύ­ται με πα­ρη­γο­ρού­σιν.
Άλο­γο και ανα­βά­της διέ­πο­νται από τους κα­νό­νες των ανα­λο­γιών του σχε­δόν σύγ­χρο­νου του Ντύ­ρερ, Leonardo Da Vinci (1452- 1519).

Άλλες λογοτεχνικές αναφορές στο έργο του Ντύρερ «Ο Ιππότης, ο Θάνατος και ο Διάβολος»

H πρώ­τη ση­μα­ντι­κή ποι­η­τι­κή «εξή­γη­ση» του έρ­γου έγι­νε από τον Βί­κτο­ρα Ου­γκώ ( 1802-1885).

Une foret pour toi c’ est un monde hideux
Le songe et le reel s’ y melent tous les deux.
[ … ]
Aux bois, ainsi que toi, je n’ ai jamais erre,
Maitre, sans qu’ en mon Coeur l’ horreur ait penetre.
Victor Hugo , «À Albert Dürer», από τη συλλογή: Les voix interieures του 1837.

H επό­με­νη λο­γο­τε­χνι­κή ανα­φο­ρά στο ίδιο έρ­γο εί­ναι του πο­λω­νού συγ­γρα­φέα Ηenryk Sienkiewicz (1846- 1916, πο­λύ γνω­στός για το μυ­θι­στό­ρη­μα Quo Vadis, 1895, Βρα­βείο Noμπέλ Λο­γο­τε­χνί­ας 1905):«…and he looked around him and saw the very image of death, as a skeleton mounted upon a skeletal horse, pressing closely beside him, with his white bones rattling».) Από­σπ. από το ιστο­ρι­κό μυ­θι­στό­ρη­μα του Σιεν­κιέ­βιτς, Knights of the Cross, 1897-1900.
Η επό­με­νη ανα­φο­ρά στη χαλ­κο­γρα­φία του Ντύ­ρερ εί­ναι του Νί­κου Γκά­τσου (1911-1992).

Ο ΙΠ­ΠΟ­ΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΘΑ­ΝΑ­ΤΟΣ (1950)
(1513)
Κα­θώς σε βλέ­πω ακί­νη­το
Με του Ακρί­τα τ᾿ άλο­γο και το κο­ντά­ρι του Άη-Γιωρ­γιού να τα­ξι­δεύ­εις στα χρό­νια
Μπο­ρώ να βά­λω κο­ντά σου
Σ᾿ αυ­τές τις σκο­τει­νές μορφἐς που θα σε πα­ρα­στέ­κουν αιώ­νια
Ώσπου μια μέ­ρα να σβη­στείς κι εσύ πα­ντο­τι­νά μα­ζί τους
Ώσπου νὰ γί­νεις πά­λι μιά φω­τιά μες στξ με­γά­λη Τύ­χη που σε γέν­νη­σε
Μπο­ρώ να βά­λω κο­ντά σου
Μια νε­ραν­τζιά στου φεγ­γα­ριού τους χιο­νι­σμέ­νους κά­μπους
Και το μα­γνά­δι μιας βρα­διάς να ξε­δι­πλώ­σω μπρο­στά σου
Με τον Αντά­ρη κόκ­κι­νο να τρα­γου­δά­ει τα νιά­τα
Με το Πο­τά­μι τ᾿ Ου­ρα­νού να χύ­νε­ται στον Αύ­γου­στο
Και με τ᾿ Αστέ­ρι του Βο­ριά να κλαί­ει και να πα­γώ­νει—
Μπο­ρώ να βά­λω λι­βά­δια
Νε­ρά που κά­πο­τε πό­τι­σαν τα κρί­να της Γερ­μα­νί­ας
Κι αυ­τά τα σί­δε­ρα που φο­ρείς μπο­ρώ να σου τα στο­λί­σω
Μ᾿ ένα κλωνὶ βα­σι­λι­κό κι ένα μα­τσά­κι δυό­σμο
Με του Πλα­πού­τα τ᾿ άρ­μα­τα και του Νι­κη­τα­ρά τις πάλ­λες.
Μα εγώ που εί­δα τους απο­γό­νους σου σαν που­λιά
Να σκί­ζουν μιαν ανοι­ξιά­τι­κη αυ­γή τον ου­ρα­νό της πα­τρί­δας μου
Κι εί­δα τα κυ­πα­ρίσ­σια του Μο­ριά να σω­παί­νουν
Εκεί στον κά­μπο του Ανα­πλιού
Μπρο­στά στην πρό­θυ­μη αγκα­λιά του πλη­γω­μέ­νου πε­λά­γου
Όπου οι αιώ­νες πά­λευαν με τους σταυ­ρούς της παλ­λη­κα­ριάς
Θα βά­λω τώ­ρα κο­ντά σου
Τα πι­κρα­μέ­να μά­τια ενός παι­διού
Και τα κλει­σμέ­να βλέ­φα­ρα
Μέ­σα στη λά­σπη και το αί­μα της Ολ­λαν­δί­ας.

Αυτὸς ο μαύ­ρος τό­πος
Θα πρα­σι­νί­σει κά­πο­τε.
Το σι­δε­ρέ­νιο χέ­ρι του Γκετς θ᾿ ανα­πο­δο­γυ­ρί­σει τ᾿ αμά­ξια
Θα τα φορ­τώ­σει θη­μω­νιές από κρι­θά­ρι και σί­κα­λη
Και μες στους σκο­τει­νούς δρυ­μούς με τις νε­κρές αγά­πες
Εκεί που πέ­τρω­σε ο και­ρός ένα παρ­θέ­νο φύλ­λο
Στα στή­θια που σι­γό­τρε­με μια δα­κρυ­σμέ­νη τρια­ντα­φυλ­λιὰ
Θα λά­μπει ένα άστρο σιω­πη­λό σαν ανοι­ξιά­τι­κη μαρ­γα­ρί­τα.

Μα συ θα μέ­νεις ακί­νη­τος
Με του Ακρί­τα τ᾿ άλο­γο και το κο­ντά­ρι τ᾿ Άη-Γιωρ­γιού θα τα­ξι­δεύ­εις στα χρό­νια
Ένας ανή­συ­χος κυ­νη­γός απ᾿ τη γε­νιά των ηρώ­ων
Μ᾿ αυ­τές τις σκο­τει­νές μορ­φές που θα σε πα­ρα­στέ­κουν αιώ­νια
Ώσπου μια μέ­ρα να σβη­στείς και συ πα­ντο­τει­νά μα­ζί τους
Ώσπου να γί­νεις πά­λι μια φω­τιά μες στη με­γά­λη Τύ­χη που σε γέν­νη­σε
Ώσπου και πά­λι στις σπη­λιές των πο­τα­μιών ν᾿ αντη­χή­σουν
Βα­ριά σφυ­ριά της υπο­μο­νής.
Όχι για δα­χτυ­λί­δια και σπα­θιά
Αλλὰ για κλα­δευ­τή­ρια κι αλέ­τρια.

Ο Αμε­ρι­κα­νός ποι­η­τής Randall Jarell (1914-1965) στο ποί­η­μα του το 1955 ανα­φέ­ρε­ται στο ίδιο έρ­γο:
Death and devil, what are this to him?
His being accuses him-and yet his face is firm
In resolution, in absolute persistence;
The fold of smiling do to steadiness;
The face of its own fate –a man does what he must–
And the baby underneart it says. I am. […]

Ο Jorge Louis Borges ( 1899- 1986) έγρα­ψε δύο σο­νέ­τα για το ίδιο έρ­γο του Dürer: «Ritter, Tod und Teufel (I και IΙ).

[ Ι ]
Με το χιμαιρικό του κράνος, το κοφτό προφίλ
σαν κοφτερό σπαθί που ενεδρεύει,
ανάμεσα στα γυμνωμένα δέντρα διασχίζει
το δάσος ατάραχος, πάνω στο άλογο, ο ιππότης.

Ένα απαίσιο πλήθος, κακομούτσουνο
κι ύπουλο τον κυκλώνει: είναι ο Δαίμονας
με μάτια δουλικά, ερπετά δαιδαλώδη
κι ο ασπρουλιάρης γέροντας με την κλεψύδρα.

Όποιος σε βλέπει, σιδερόφρακτε ιππότη, ξέρει
πως μήτε η πλάνη μήτε το πάνιασμα του φόβου
σε κυριεύουν. Το σκληρό ριζικό σου

είναι οι προσταγές, η βία. Είσαι γενναίος, τεύτονα,
και σίγουρα δε θα δειλιάσεις ούτε στου Δαίμονα
την παρουσία μπροστά, ούτε στου Θανάτου.
ΙΙ
Οι δρόμοι είναι δύο. Ο ένας είναι κείνου
του σιδερόφρακτου περήφανου ιππότη που καλπάζει
ακλόνητος στην πίστη του διασχίζοντας το αβέβαιο δάσος
του κόσμου, μέσα στους χλευασμούς, τον ακίνητο
χορό του Δαίμονα και του Θανάτου,
κι από την άλλη είναι ο σύντομος ο δρόμος, ο δικός μου.
Τάχα ποια να ’ταν κείνη η ξεχασμένη νύχτα
ή το απόμακρο πρωινό που πρωτοείδαν
τα μάτια μου την εφιαλτική εποποιία,
το ακατάλυτο όνειρο του Ντύρερ,
τον ήρωα που οι ίσκιοι του τον κατακλύζουν
και με ψάχνουν, με παραφυλάνε και με βρίσκουν;
Εμένα όμως, κι όχι τον ιππότη, είναι που γυρεύει
ο ασπρουλιάρης γέροντας στεφανωμένος μ’ ερπετά
που στριφογυρίζουν. Και στάλα στάλα
η κλεψύδρα το δικό μου το χρόνο μετράει
κι όχι το αιώνιο δικό του παρόν.
Θα γίνω χώμα, θα σβηστώ μες στο σκοτάδι·
εγώ, που ξεκίνησα κατόπιν, θα έχω φτάσει
στο θνητό μου τέρμα ενώ, εσύ, που δεν υπάρχεις,
εσύ, με το αλύγιστο σπαθί μέσα στο πετρωμένο δάσος,
θα τραβάς το δρόμο σου όσο θα υφίσταται το γένος
των ανθρώπων
ατάραχος, πλασματικός κι αιώνιος.
(Χόρχε Λουίς Μπόρχες,«Το εγκώμιο της σκιάς», Ποιήματα, μετάφραση Δημήτρης Καλοκύρης, Εκδ. Πατάκης 2014)

– «για­τί, κοι­τά­ζο­ντας το έρ­γο της τέ­χνης, νιώ­θου­με πως όλα, άν­θρω­ποι και ζα, μελ­λού­με­να και πε­ρα­σμέ­να, ζωή και θά­να­τος, εί­ναι ένα.»[4]

ΑΝΑΦΟΡΕΣ
E. Panofsky, The life and art of Albrecht Dürer, Princeton University Press, 1945, 1971.
Robert J. Clements: Durer’s Knight, Death and Devil: Five Literary Readings. New York University.
Πρό­σφα­τα κυ­κλο­φό­ρη­σε από τις εκ­δό­σεις Κεί­με­να το βι­βλίο του Αυ­στρια­κού Ού­γκο φον Χόφ­μαν­σταλ, Ιπ­πό­της, Θά­να­τος, Διά­βο­λος (επι­λο­γή, με­τά­φρα­ση, επί­με­τρο: Αγ­γε­λι­κή Κορ­ρέ). Το μό­νο που συν­δέ­ει τα ποι­ή­μα­τα (που πα­ρου­σιά­ζο­νται για πρώ­τη φο­ρά στα ελ­λη­νι­κά, συ­νο­δευό­με­να από δύο μο­νό­πρα­κτα) και το έρ­γο του Ντύ­ρερ εί­ναι ο τί­τλος.

Λέξη που χρησιμοποιεί ο Καζαντζάκης στο Ταξιδεύοντας, Ισπανία.
Λέξη που χρησιμοποιεί ο Καζαντζάκης στο Ταξιδεύοντας, Ισπανία.
Βλ. Ν. Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας, Ισπανία
Βλ. Ν. Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας, Ισπανία

Τρίτη 28.7.20 Λίγος κόσμος φέτος στα πανηγύρια της παραλίας 

Κυριακή 26.7.20 Έναστρος Ουρανός: Η μεγαλύτερη «οθόνη» του κόσμου   Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκης

Η επιβίωση του μύθου της Μεγάλης και Μικρής Άρκτου σε λαϊκή αφήγηση- παραμύθι- της Αρκαδίας.
Το παραμύθι της γιαγιάς Καλλιώς για τα αστέρια
Η γιαγιά Καλλιώ Δημοπούλου από την Τριπολιτσά της Αρκαδίας, λέει το παραμύθι της βασιλοπούλας Καλλιστώς, που έμεινε αιώνια αθάνατη, ως λαμπρός αστερισμός στο βόρειο ουρανό.

Η γιαγιά Καλλιώ γεννήθηκε το 1896 στην Τρίπολη, την ίδια χρονιά που στην ίδια πόλη, γεννήθηκε ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης. Ο πατέρας της Καλλιώς είχε εμπορικό κατάστημα στην κεντρική πλατεία του Αγίου Βασιλείου, τον έλεγαν Αργύρη Πετρονώτη και ήθελε να σπουδάσουν και τα τέσσερα παιδιά του, τρία αγόρια και η Καλλιώ. Αυτό πραγματοποιήθηκε για τα τρία αγόρια. Η Καλλιώ ήταν άριστη μαθήτρια αλλά η ομορφιά και η ευγένεια της, σαγήνευσαν όλους τους νέους της πόλης και το 1910, σε ηλικία 14 ετών, παντρεύτηκε ένα όμορφο παλικάρι τον Κωσταντή Δημόπουλο που σπούδαζε μαθηματικά.
Σ` ένα χρόνο, το ζευγάρι απέκτησε το πρώτο παιδί, την Αθηνά. Ακολούθησαν οκτώ παιδιά: Πέτρος, Κώστας, Αριστείδης, Νίκος, Μαρίκα, Σταυρομανώλης, Κοσμάς και Γιώργος. Η αγάπη της Καλλιώς και του άντρα της, για τα γράμματα οδήγησαν έξι από τα εννέα παιδιά να γίνουν επιστήμονες. Ένα από τα` αγόρια, ο Αριστείδης, σπούδασε Αστρονομία και δίδαξε στο πανεπιστήμιο. Από τον γιο αυτό η Καλλιώ έμαθε πολλά πράγματα για τ` αστέρια.
Όταν την ρωτούσαν, εγγόνια και δισέγγονα, από πού «βγαίνει» το όνομα της απαντούσε πάντα με τα ίδια λόγια: Από την Καλλιόπη, Μούσα της επικής ποίησης. Αλλά, παιδάκια μου αγαπημένα, τ` όνομα μου «βγαίνει» και από την Αρκαδιανή Καλλιστώ. Θα σας πω ένα πολύ παλιό παραμύθι γι` αυτήν την πανέμορφη πριγκίπισσα.
– Οι άνθρωποι στα πολύ παλιά χρόνια λέγανε πως όλος ο κόσμος είχε για αφέντη, κύρη και πατέρα τον απέραντο Ουρανό, που ήτανε το πιο μεγάλο αρσενικό που γίνηκε ποτέ. Αυτός ο μεγάλος αρσενικός Θεός παντρεύτηκε τη Γης, τη Μεγάλη Θεά Μητέρα, την πρώτη Μητέρα, το πρώτο θηλυκό. Οι δύο αυτοί τρισμέγιστοι Θεοί κάμανε τα πρώτα παιδιά, έξι αρσενικά, έξι θηλυκά. Αυτά, που ήτανε κι` αυτά, μεγάλοι Θεοί, γεννήσανε άλλους Θεούς όπως τον Δία και τ` αδέρφια του. Ο Δίας πάλι έσμιξε με πολλές θεές, βασίλισσες, πριγκίπισσες, αρχόντισσες και θνητές και σιγά- σιγά γέμισε ο κόσμος με θεούς, ημίθεους, ήρωες και ανθρώπους.
Ο Λυκάων, γιος του Πελασγού, ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Αρκαδίας. Είχε 50 γιούς και μία κόρη που την έλεγαν Καλλιστώ. Το όνομά είναι από την αρχαία ελληνική λέξη κάλλος, που σημαίνει ομορφιά, εξωτερική αλλά κυρίως εσωτερική. Ήταν τόσο όμορφη που οι άνθρωποι, σύμφωνα με μία εκδοχή, ονόμασαν τους διαγωνισμούς ομορφιάς Καλλιστεία, από το όνομα της Καλλιστώς. Η πριγκίπισσα ξετρέλανε τον Δία και μαζί της απέκτησε ένα γιο, τον Αρκάδα που έγινε γενάρχης των Αρκάδων. Η ορεινή, άγρια αλλά και παρθένα περιοχή, που λεγόταν μέχρι τότε Πελασγία, πήρε το όνομα του Αρκάδα και ονομάστηκε Αρκαδία. Η Καλλιστώ, η μοναχοκόρη του Λυκάονα, περνούσε ξέγνοιαστα τα εφηβικά και νεανικά της χρόνια, στα καταπράσινα βαθύσκιωτα πυκνά δάση της Αρκαδίας με τις φίλες της, όλες στην υπηρεσία της θεάς Άρτεμης. Οι κοπέλες αυτές δε θα παντρευόταν ποτέ γιατί είχαν τάμα στη θεά Άρτεμη, που ήταν κι` αυτή αιώνια παρθένα.
Έτσι, συνεχίζει η γιαγιά, περνούσε τη ζωή της η Καλλιστώ παίζοντας και διασκεδάζοντας με χορούς, τραγούδια, αστεία, περιπάτους.
Στα μέρη μας, εδώ στην ορεινή Αρκαδία, στ` αρχαία χρόνια, μέσα στα πυκνά δάση, από βαλανιδιές, ζούσε ένα παράξενο πλάσμα ο θεός Παν ο τραγοπόδαρος. Ο πονηρός, ερωτιάρης, ασκημομούτσουνος, Πάνας τριγύριζε προσπαθώντας να ξελογιάσει την Καλλιστώ και τις φίλες της, με μουσικές και καμώματα, αλλά έτρεμε από το φόβο του και εξαφανιζόταν μόλις ερχόταν η όμορφη, πάνοπλη και επιβλητική θεά Άρτεμις. Ο Δίας όμως δεν φοβόταν την Άρτεμη, ήτανε δα και κόρη του, την είχε δίδυμη με τον Απόλλωνα. Σας είπα, πως ο Δίας ξετρελάθηκε με την ομορφιά της Καλλιστώς. Πρώτος των πρώτων θεός ήταν, κυβερνούσε θεούς και ανθρώπους δε δυσκολεύτηκε να κάνει την Καλλιστώ να τον ερωτευτεί. Έτσι έμεινε έγκυος, κάτι που έκανε έξαλλη την Άρτεμη, που μεταμόρφωσε την όμορφη κόρη σε αρκούδα. Ο Δίας την πήρε και την έβαλε στην καλύτερη θέση στον ουρανό.
Η Ήρα, που ζήλευε πολύ την Καλλιστώ, ζήτησε από τον Ωκεανό να μην αφήσει ποτέ την Άρκτο- Καλλιστώ να λουστεί και να πλυθεί στα νερά του. Γι` αυτό όλα τ` άστρα που σχηματίζουν την αρκούδα -Καλλιστώ φαίνονται πάντα εκεί στα βόρεια του ουρανού και δεν βασιλεύουν ποτέ στο πέλαγος, φρουροί ακοίμητοι και πάντα με την ανεκπλήρωτη λαχτάρα για ένα δροσερό μπάνιο στα ζαφειρένια και κρυστάλλινα νερά του Ωκεανού.
Σας είπα αγαπημένα μου παιδιά πως το αγόρι που γέννησε η Καλλιστώ, το γιο του Δία, τον είπαν Αρκάδα και έδωσε τ` όνομα του στον όμορφο τόπο μας την Αρκαδία.
Είμαστε περήφανοι που ο τόπος μας, έχει τόσα πολλά μνημεία της αρχαίας εποχής και μια αδιάκοπη, λαμπρή ιστορία. Η φύση της Αρκαδίας είναι ιδιαίτερη και πρέπει εσείς, η νέα γενιά, να την προστατεύσετε.
Μην ξεχνάτε ότι και ο Θεός Ερμής εδώ γεννήθηκε. Μια άλλη φορά θα σας πω περισσότερα για τον Πάνα, την Στύμφαλο, Ερύμανθο, Κερύνεια, τους Κένταυρους της Φολόης, την Αύγη, Τήλεφο, Αταλάντη, Αγκαίο και πολλά- πολλά άλλα του τόπου μας.
Τα πρόσωπα που αναφέρονται( γιαγιά Καλλιώ, Αργύρης Πετρονώτης, Κωσταντής Δημόπουλος, Αριστείδης,..) επινοήθηκαν για να εξυπηρετήσουν τη μυθοπλασία. Το παραμύθι το άκουσα στο Βαλτεσινίκο μια χιονισμένη βραδιά του Φεβρουαρίου του 1977, δίπλα στο αναμμένο τζάκι, από μια εκατοχρονίτισσα.
Ο γνωστότερος μύθος της Καλλιστώς και του Αρκάδα.
Η πλέον επικρατούσα μυθολογική εκδοχή για τους αστερισμούς της Μεγάλης και Μικρής Άρκτου.
Η Καλλιστώ ήταν κόρη του Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας. Ήταν καλλονή και όπως συνέβαινε με όλες τις όμορφες νεαρές κοπέλες, την ερωτεύτηκε ο Δίας, και έκανε μαζί της έναν γιο, τον Αρκάδα. Ο Αρκάς είχε πολλά χαρίσματα και αρετές. Στο κυνήγι δεν του παράβγαινε κανείς. Η μητέρα του, η Καλλιστώ, καμάρωνε για την ομορφιά, τις χάρες και την λεβεντιά του γιού της Αρκάδα. Η ζηλιάρα Ήρα, σύζυγος του Δία, άστραψε και βρόντησε για την έπαρση της Καλλιστώς. Την μεταμόρφωσε σε αρκούδα. Η Καλλιστώ- αρκούδα- τριγύριζε στα δάση σκεπτόμενη σαν άνθρωπος. Στα πυκνά και πάνδροσα αρκαδικά δάση η Καλλιστώ, μια μέρα συνάντησε το γιο της Αρκάδα, να κυνηγάει με τους φίλους του. Με λαχτάρα και αγάπη, για το παιδί της, έτρεξε να το αγκαλιάσει και να το χαϊδέψει. Εκείνη τη στιγμή ξέχασε την αρκουδίσια μορφή της και επικράτησε το γυναικείο μητρικό ένστικτο. Ο Αρκάς όμως μόλις είδε μια αρκούδα να τρέχει προς αυτόν, τρόμαξε. Ύψωσε το δόρυ του εναντίον της έτοιμος να διαπράξει το δεινό έγκλημα της μητροκτονίας. Ο Δίας εποπτεύοντας, από τις κορυφές του Ολύμπου, τον κόσμο, αντελήφθη το κακό που ετοιμαζόταν να γίνει και αρπάζοντας την αρκούδα-Καλλιστώ την απόθεσε ψηλά στον ουρανό σαν αστερισμό. Το όνομα αυτού του μεγάλου και ωραίου αστερισμού είναι Μεγάλη Άρκτος. Την ίδια στιγμή μεταμόρφωσε τον Αρκάδα σε άλλον, επίσης αειφανή αστερισμό, την Μικρή Άρκτο, και τον τοποθέτησε κοντά στη Μητέρα του, την Μεγάλη Άρκτο.
Ο κυνηγός Αρκάς, έχει ανάμεσα στα πολλά αστέρια του, ένα, που οδηγεί τους ανθρώπους. Είναι ο Πολικός Αστέρας που μας δείχνει πάντα, όταν τον κοιτάμε, την κατεύθυνση του Βοριά. Βοράστρι το λέει ο Νίκος Καζαντζάκης και η θέαση του είναι η αιώνια θέαση των ανθρώπων προς τα βόρεια.
Η αστρονομία, περισσότερο από κάθε άλλο, διδάσκει στους ανθρώπους ταπεινοφροσύνη. Άρθουρ Κλαρκ, 1917-2008, Βρετανός συγγραφέας.

Τ’ αστέρι του βοριά.( απόσπασμα)
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος. Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Τ’ αστέρι του βοριά θα φέρει η ξαστεριά,..

Άστρα μη με μαλώνετε.(απόσπασμα)
Στίχοι, μουσική: Λευτέρης Καμπουράκης:
Άστρα μη με μαλώνετε που τραγουδώ τη νύχτα ..
..στ’ άστρα θα πω τον πόνο μου πού δεν τον μαρτυρούνε
..Ρώτησε τ` άστρα τ` ουρανού και κείνα θα σου πούνε,..

Παραδοσιακό τραγούδι: «Απ’ όλα τ’ άστρα τ’ ουρανού»( απόσπασμα)
Απ’ όλα τ’ άστρα τ’ ουρανού ένα είναι που σου μοιάζει ένα που βγαίνει το πουρνό, όταν γλυκοχαράζει. Κυπαρισσάκι μου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει, που στέκεις πάντα δροσερό, κι ανθείς και λουλουδίζεις. Να ’χα το σύννεφο άλογο και τ’ άστρι χαλινάρι το φεγγαράκι της αυγής να ’ρχόμουν κάθε βράδυ. Αν μ’ αγαπάς κι είν’ όνειρο, ποτέ να μην ξυπνήσω γιατί με την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω.
*Αρχιτέκτων, Ιστορικός Αρχιτεκτονικής, Ιστορικός Τέχνης.
**Αφιερωμένο στο γιο μου Χαράλαμπο, Ιατρό. Με το τηλεσκόπιο του «διαβάζει» συχνά τον νυχτερινό ουρανό.

Πέμπτη 23.7.20 Ο Αγ. Βασίλειος Βιάννου κάποτε (μέχρι το 1970)

Αποτελούσε μια αυτοτελή, παραγωγική και σχεδόν αυτάρκη οικονομικά κοινωνία. Έτσι κάπως ήταν τα περισσότερα χωριά της Κρήτης αλλά και της Ελλάδας.

Είχε 800 κατοίκους και διέθετε:

● Σχολείο με 90 παιδιά, με 3 δασκάλους και παιδονόμο
● 2 γιατρούς, 1 οδοντίατρο, 2 μαίες πρακτικές, 1 γιατρό πρακτικό, 1 κτηνίατρο – μουνουχιστή πρακτικό
● 2 δικηγόρους, 1 μηχανικό
● 4 πετράδες για πετρόκτιστα κτίσματα, 2 εξειδικευμένους πετράδες (πελεκάνους) για πέτρες ελαιοτριβείων και υπέρθυρα
● 3 καρεκλάδες, 2 σαμαράδες, 2 πεταλωτές, 1 μαχαιροποιό, 2 χαλκιάδες
● 3 ράφτες, σχολή μοδιστρικής και 4 μοδίστρες επαγγελματίες, 2 τσαγκάρηδες
● 4 αγιογράφους κρητικής σχολής, ο ένας και αναγεννησιακής τέχνης, 4 ψάλτες, 1 παπά
● 1 κοινοτικό τηλεφωνείο
● 3 κουρεία, 3 ξυλουργεία, 2 υπαίθριους ξυλοκόπους, 2 αλευρονερόμυλους
● 1 αργαλιοτεχνίτρα ξεκινήματος και αρκετούς αργαλειούς
● 2 αγροφύλακες
● 2 καμίνια ασβέστου, 2 νταμάρια
● 3 πατητήρια, 2 ρακοκάζανα
● 6 καφενεία, 3 παντοπωλεία, 2 χασάπικα, 1 φούρνο
● 4 επαγγελματίες μουσικούς
● Αρκετούς έμπορους λαδιού, χαρουπιών και 1 κίτρων
● 1 μεσίτη

Σάββατο 18.7.20

Αρμονία στην Ησιόδεια Θεογονία, στον Ηράκλειτο, στον Αριστοτέλη. Η αρμονία του Σύμπαντος.

Η προκαθορισμένη Αρμονία του Λάιμπνιτς( Leibniz)
H αρμονία του Παρθενώνος.
Με τον Άρη, που όταν πολεμά, τρυπά τις βαριές δερμάτινες ασπίδες , γέννησε η Κυθέρεια Αφροδίτη τους δεινούς, τρομερούς και φοβερούς, Δείμο και Φόβο που όταν πολεμούν με τον εκπορθητή των πόλεων, πατέρα τους Άρη, διαλύουν και συγκλονίζουν τις πυκνές φάλαγγες των στρατιωτών όσο κρατά ο κρύος πόλεμος. Κόρη του ίδιου ζευγαριού, του Άρεως και της Αφροδίτης, ήταν η Αρμονία που παντρεύτηκε ο μεγαλόψυχος Κάδμος. Ησίοδος, Θεογονία, 934- 937.( το αρχαίο κείμενο στη Σημ.1.)
Από τον Ησίοδο μαθαίνουμε ότι η Αρμονία ήταν κόρη του Άρη και της Αφροδίτης. Ο Άρης ήταν «παρών» σε κάθε πολεμική σύγκρουση, σε κάθε εχθρότητα, σε κάθε εκστρατεία σε κάθε εξοπλιστική πράξη. Ανδροπρεπής, ρωμαλέος, πανέμορφος. Η Αφροδίτη, θεά του Έρωτα, πάγκαλος, με αφοπλιστική θηλύτητα, δονούμενη από ερωτικό πάθος, ωραιότερη όλων των θνητών και αθανάτων γυναικών, ήταν το απόλυτο σύμβολο του σαρκικού αλλά και του ψυχικού έρωτος. Στοιχεία δομικά του χαρακτήρα της ήταν η εκδικητικότητα και η ευθιξία. Το κάλλος δεν της έφτανε για να προκαλεί ανίκητα ερωτικά αισθήματα αλλά στην υπηρεσία του λάγνου ερωτισμού της βασικό ρόλο έπαιζαν τα ενδύματα και η ζώνη που όποιος θεός ή θνητός την αντίκριζε έχανε κάθε έλεγχο, «έλειωνε» από έρωτα και πόθο.
Στη γνωστή φράση, ο έρωτας είναι πόλεμος διακρίνουμε την ανίκητη έλξη και ταύτιση των δύο θεών, του Άρη και της Αφροδίτης. Καρπός του έρωτα τους η όμορφη Αρμονία. Το ζητούμενο της Αρμονίας ,σε κάθε ερωτικό ζευγάρι, είναι μια ομαλή σχέση ισορροπίας όπου κανείς εκ των δύο, δεν υπάρχει εις βάρος του άλλου. Το πάθος που χαρακτήριζε τους δύο θεούς απέκτησε μέτρο και ευγένεια με τη γέννηση της Αρμονίας.
Η Αρμονία με τον βασιλιά της Θήβας Κάδμο απέκτησε πολλά παιδιά, ανάμεσα τους και την Σεμέλη, τόσο όμορφη, που ο Δίας έσμιξε μαζί της για να γεννηθεί ένας ακόμα θεός, ο Διόνυσος. Η Αρμονία, κόρη της Αφροδίτης και του Άρη αποδεικνύει αυτό που λέγεται από την αρχαιότητα: « τα αντίθετα έλκονται» ή μήπως συμβαίνει ακριβώς το αντιδιαμετρικό « αν δεν ταιριάζαμε δεν θα συμπεθεριάζαμε» ; Απαντήσεις υπάρχουν πολλές, αφού ο μύθος , ο κάθε μύθος, αφήνει χώρο για τόσες εξηγήσεις όσοι είναι και οι άνθρωποι που τον διηγούνται, τον γράφουν, τον μεταφέρουν στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στην τέχνη,..
Ας θυμηθούμε και το σύνθημα των Hippies, Make love not war, όπου πάλι οι δύο θεοί της αγάπης και του πολέμου τίθενται στα άκρα των επιλογών των νέων.
Ίσως η φύση να μη θέλει τα όμοια, αλλά να επιθυμεί τα ενάντια, τα αντίθετα. Με τα αντίθετα συνθέτει η φύση τις συναινετικές, αρμονικές, φιλικές ενέργειες της. Έτσι η φύση οδηγεί το άρρεν προς το θήλυ και με την ένωση τους επιτυγχάνεται δια των εναντίων η πρώτη ομόνοια. Η φύση δεν οδηγεί το αρσενικό σε αρσενικό ούτε το θηλυκό σε θηλυκό. Ένώνει τα αντίθετα και όχι τα όμοια. Φαίνεται ότι και η τέχνη μιμείται την φύση και ακολουθεί τις επιλογές της. Στη ζωγραφική προκειμένου ο καλλιτέχνης να αποδώσει όσο πιο φυσικά αυτά που ζωγραφίζει αναμειγνύει τα λευκά με τα μαύρα , την ώχρα με τα κόκκινα,..
Η αρμονία στη μουσική επιτυγχάνεται δια της συνθέσεως αντιθέτων ήχων, οξείς ήχοι συνδυάζονται με βαρείς, οι μακροί με βραχείς.
Η γραμματική συνθέτει και αυτή τα αντίθετα: τα έχοντα φωνή φωνήεντα με άφωνα γράμματα και έτσι δημιουργείται η τέχνη του λόγου και της γραφής. Αυτό ακριβώς διδάσκει ο σκοτεινός Ηράκλειτος: Συνάψιες όλα και ούχ όλα, συμφερόμενον διαφερόμενον, συνάδον διάδον, και εκ πάντων έν, και εξ ενός πάντα. Αριστοτέλης, Περί κόσμου 5, 396b,7.( το αρχαίο κείμενο στη Σημ.2.).
Ο Αριστοτέλης, αναφερόμενος βιβλιογραφικά, στον Σκοτεινό, όπως γράφει, Ηράκλειτο, υποστηρίζει ότι δια της συνθέσεως των αντιθέτων στις ανθρώπινες σχέσεις, στην τέχνη, στη μουσική, στο λόγο, στη γραφή,..επιτυγχάνεται Αρμονία. Αναφέρεται στη θεωρία του Ηράκλειτου γνωστή ως Αρμονία των αντιθέτων.

Η Αρμονία των Σφαιρών, είναι η κίνηση του Σύμπαντος η οποία παράγει μουσική και προκαθορίζεται ( Σημ.3) από τους αριθμούς. (Η άποψη αυτή αποδίδεται στον Πυθαγόρα).
Ο αστρονόμος, γνωστός και ως «Νομοθέτης του Ουρανού», Κέπλερ (Johannes Kepler), αλλά και σχεδόν όλοι οι στοχαστές από την αρχαιότητα έως σήμερα, αντιλαμβανόταν τον Κόσμο οργανωμένο σε μια τάξη σύμφωνα με τις αρμονικές μαθηματικές σχέσεις. Αυτό θεωρείται από πολλούς πυθαγόρειο αξίωμα.
Η αρμονία και η τάξη του ουράνιου θόλου προκαλεί τον θαυμασμό από τότε που ο άνθρωπος έστρεψε το βλέμμα του στη μεγαλύτερη οθόνη του Σύμπαντος κόσμου, στον έναστρο ουρανό.
Η Προκαθορισμένη Αρμονία του Λάιμπνιτς.
Η αρμονία του ανθρώπου πηγάζει από την εσωτερική του αρμονία και από την αρμονική του σχέση με το σύνολο. Η πραγματικότητα των φαινομένων των αντιληπτικών όντων έγκειται στην αρμονία του κάθε αντιληπτικού όντος με τον εαυτό του και με τα άλλα αντιληπτικά όντα. Ένα από τα στοιχεία της Προκαθορισμένης Αρμονίας του Λάιμπνιτς είναι η σωτηρία εκείνων των φαινομένων που είναι ριζωμένα με επάρκεια ώστε να αξίζει να σωθούν.
Σχετικά με την αρμονία: Μιλάμε για αρμονική ταλάντωση, αρμονική κίνηση, αρμονική συνάρτηση, αρμονική διαίρεση ευθείας, συμμετρία, αναλογικότητα, ευρυθμία, συμμετρική διάταξη πραγμάτων, φαινομένων, ήχων, μια εύτακτη αναλογία.
Αρμονία, ρυθμός, μελωδία είναι τα 3 βασικά δομικά στοιχεία της μουσικής. Η συνήχηση των μουσικών φθόγγων λέγεται Αρμονία.
Harmony(αγγλικά), harmonie( γαλλικά) Ηarmonie ( γερμανικά),..Το Η, h, είναι η δασεία που εδώ μας θυμίζει την αρμονική και κομψή της ύπαρξη ως ιερό απομεινάρι που μας έρχεται σαν πολύτιμο δώρο από τις ξένες γλώσσες.
Δυσαρμονία είναι το αντίθετο της Αρμονίας. Η αρχαία ελληνική θρησκεία- μυθολογία, εμπεριέχει την δυσαρμονία, την έλλειψη τάξεως και συμμετρίας στον κόσμο. Πλήθος τέρατα, μειξογενή πλάσματα, γίγαντες, κύκλωπες,.. βρίσκονται στον αντίποδα της συμπαντικής αρμονίας, βρίσκονται στη σφαίρα της δυσαρμονίας σε σχέση με την εξέλιξη του ανθρώπου.
Η Αρμονία στον Παρθενώνα.
Ο Παρθενών είναι το κορυφαίο επίτευγμα της αρχαίας αρχιτεκτονικής, ένα από τα κορυφαία, λαμπρότερα και τελειότερα κατορθώματα του ανθρώπινου πνεύματος. Οι αναλογικές σχέσεις στο μνημείο συνθέτουν ένα σύνολο αρμονικό και ισορροπημένο. Αν θα ζητούσαμε ένα ορισμό της Αρμονίας θα μας τον έδινε η αρχιτεκτονική του Παρθενώνος: Αρμονία είναι η εύρυθμη διάταξη των μελών του Παρθενώνος προς το σύνολο.
Το μνημείο δονείται από ένα παλμό ζωής, μία έκφραση ενός ζωντανού οργανισμού, ένα ζωτικόν φαίνεσθαι. Η σκόπιμη ελάφρυνση της ύλης, οι οπτικές εκλεπτύνσεις του Παρθενώνος συνθέτουν πλήθος μελετημένων μη κανονικών αρχιτεκτονικών μορφών και χαράξεων, ένα σύνολο λειτουργικών ακανονιστιών οι οποίες «κτίζουν» ένα έργο με ζωντανή πνευματικότητα και πολύ προχωρημένες καλλιτεχνικές προθέσεις.
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να κάνουμε στους αρμούς ώσεως του Παρθενώνα. Το σύνολο των αρχιτεκτονικών μελών και ανάγλυφων του μνημείου συνδέονται μεταξύ τους με τις τελειότερες και τεχνολογικά πολύ εξελιγμένες αρμόσεις που θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθούν ακόμα και στη σημερινή εποχή. (Σημ. 4).
Η λέξη αρμονία έχει την ίδια ρίζα με τις λέξεις αρμό, αρμόζω ( συνάπτω, συνδέω). Αν οι αρμοί του μνημείου δεν είχαν τόσο τέλεια συναρμογή μεταξύ τους δεν θα είχαμε αυτό το λαμπρό μνημείο σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού. O Παρθενών στηρίζει όλη του τη μεγαλοπρέπεια και αρμονία πάνω στους αφανείς αρμούς του. Η Ηρακλείτεια σοφία: Δια της συνθέσεως των αντιθέτων επιτυγχάνεται αρμονικό αποτέλεσμα. Οι τέλειες αφανείς αρμόσεις επιτρέπουν , μέσω των οπτικών εκλεπτύνσεων, να έχει το μνημείο τις απαραίτητες ακανονιστίες που του χαρίζουν το ζωτικόν φαίνεσθαι.
Πρέπει να μην ξεχάσουμε το ευγενές υλικό δομής του μνημείου, το πολύτιμο πεντελικό μάρμαρο που με τις γεωλογικές αρετές του έδωσε την δυνατότητα στους εμπνευσμένους Φειδία, Ικτίνο και Καλλικράτη να δημιουργήσουν, να συναρμόσουν με τέλειο τρόπο το μνημείο. Ο Παρθενών, σίγουρα, απετέλεσε αντικείμενο υψηλών σκέψεων για τους μεταγενέστερους Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Εξ` άλλου η αριστοτελική εντελέχεια των μαρμάρινων όγκων του πεντελικού μαρμάρου οδηγεί στον ίδιο τον Παρθενώνα. Η λανθάνουσα κίνηση που συμβάλλει στη ζωντανή πνευματική αρχιτεκτονική του μνημείου έχει σαν φιλοσοφικό υπόβαθρο την σύνθεση των αντιθέτων του Ηράκλειτου που γεννήθηκε περίπου 100 χρόνια πριν αρχίσει να κτίζεται ο Παρθενών.
..καθένας στην αρμονία σα σε ραβδί αγριλίδας ζυγιασμένος.
Άγγελος Σικελιανός, «Το διάβα του ελαιώνα», απόσπασμα
———–
Σημ. 1. αὐτὰρ Ἄρηι ῥινοτόρῳ Κυθέρεια Φόβον καὶ Δεῖμον ἔτικτε,
δεινούς, οἵ τ᾽ ἀνδρῶν πυκινὰς κλονέουσι φάλαγγας
ἐν πολέμῳ κρυόεντι σὺν Ἄρηι πτολιπόρθῳ,
Ἁρμονίην θ᾽, ἣν Κάδμος ὑπέρθυμος θέτ᾽ ἄκοιτιν.
Σημ.2. Ἴσως δὲ τῶν ἐναντίων ἡ φύσις γλίχεται
καὶ ἐκ τούτων ἀποτελεῖ τὸ σύμφωνον, οὐκ ἐκ τῶν ὁμοίων,
ὥσπερ ἀμέλει τὸ ἄρρεν συνήγαγε πρὸς τὸ θῆλυ καὶ οὐχ
ἑκάτερον πρὸς τὸ ὁμόφυλον, καὶ τὴν πρώτην ὁμόνοιαν διὰ
τῶν ἐναντίων σηνῆψεν, οὐ διὰ τῶν ὁμοίων. Ἔοικε δὲ καὶ ἡ
τέχνη τὴν φύσιν μιμουμένη τοῦτο ποιεῖν. Ζωγραφία μὲν γὰρ
λευκῶν τε καὶ μελάνων, ὠχρῶν τε καὶ ἐρυθρῶν, χρωμάτων
ἐγκερασαμένη φύσεις τὰς εἰκόνας τοῖς προηγουμένοις ἀπε-
τέλεσε συμφώνους, μουσικὴ δὲ ὀξεῖς ἅμα καὶ βαρεῖς, μα-
κρούς τε καὶ βραχεῖς, φθόγγους μίξασα ἐν διαφόροις φω-
ναῖς μίαν ἀπετέλεσεν ἁρμονίαν, γραμματικὴ δὲ ἐκ φω-
νηέντων καὶ ἀφώνων γραμμάτων κρᾶσιν ποιησαμένη τὴν
ὅλην τέχνην ἀπ’ αὐτῶν συνεστήσατο. Ταὐτὸ δὲ τοῦτο ἦν καὶ
τὸ παρὰ τῷ σκοτεινῷ λεγόμενον Ἡρακλείτῳ· «Συνάψιες
ὅλα καὶ οὐχ ὅλα, συμφερόμενον διαφερόμενον, συνᾷ-
δον διᾷδον· ἐκ πάντων ἓν καὶ ἐξ ἑνὸς πάντα.»
Σημ. 3. Βλ.εδώ για την Προκαθορισμένη Αρμονία του Λάιμπνιτς.
Σημ. 4.Το θέμα αυτό αποτέλεσε πεδίο μελέτης και διδακτορικής διατριβής του αρχιτέκτονα, μελετητή του Παρθενώνος, καθηγητή Αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π. και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών Μανόλη Κορρέ.
54. αρμονίη αφανής φανερής κρείττων: Η αφανής αρμονία είναι καλύτερη της φανερής. ( Το απόσπασμα αυτό του Ηράκλειτου διεσώθη από τον Ιππόλυτο, Έλεγχος ΙΧ 9.).
** Αφιερώνεται στην αρχαιολόγο Ιωάννα- Μαρίνα Γαλάνη- Καζαμιάκη.

Τετάρτη 15.7.20

Στα Τραγούδια Λέμε ΝΑΙ | Αφιέρωμα στο Γρηγόρη Μπιθικώτση

Η εκπομπή Στα Τραγούδια Λέμε ΝΑΙ, επισκέπτεται το σύμπαν του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ένα πραγματικό, παράλληλο σύμπαν γεμάτο ιστορίες γραμμένες με νότες!
Ξεναγός μας, η κόρη του, Άννα Μπιθικώτση, η οποία με το γλυκό, χαρισματικό της τρόπο μας μεταφέρει τρυφερές εικόνες από τις οικογενειακές τους στιγμές, ενώ, απαγγέλει το συγκινητικό ποίημα που έχει γράψει για τον πατέρα της, υπο τους ήχους της Νύχτας Μαγικιάς!
Ο Κώστας Μακεδόνας ερμηνεύει αγαπημένα τραγούδια με τη χαρακτηριστική φωνή του και μας χαρίζει υπέροχες στιγμές από την τεράστια καριέρα του αγαπημένου βάρδου.
Η μεγάλη ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη, μας μιλά για το … μέγεθος Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον ιδιαίτερο τρόπο που ο ίδιος μετέφερε την ποίηση στο πλατύ κοινό.
Φυσικά, δε θα μπορούσε να λείπει από το αφιέρωμα η Πίτσα Παπαδοπούλου. Μας θύμισε αγαπημένες επιτυχίες και μας περιέγραψε στιγμές από την προσωπική τους σχέση και συνεργασία.
Για το Γρηγόρη Μπιθικώτση μίλησε ο μοναδικός και πάντα υπέροχος, Μανώλης Μητσιάς.
Πολλοί, ακόμη, φίλοι έσπευσαν να ντύσουν μουσικά το αφιέρωμα στο Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ο Γεράσιμος Ανδρεάτος ερμηνεύει Μπιθικώτση και μας μιλά για την αλήθεια του, ενώ τη σκυτάλη παίρνει η Ελένη Δήμου, η οποία με το δικό της τρόπο «αφηγείται» μερικές από τις «μουσικές ιστορίες» του .
Μαζί μας και οι υπέροχοι καλλιτέχνες, Ηλίας Κλωναρίδης, Θεοδοσία Στίγκα, Μιχάλης Δημητριάδης και Σωτήρης Δογάνης, οι οποίοι ερμήνευσαν πολλές επιτυχίες του Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Στην παρέα και οι ηθοποιοί Αλίνα Κωτσοβούλου, Κώστας Ανταλόπουλος, Φιλίτσα Καλογεράκου, Κωνσταντίνος Μενούνος και Ναταλί Τσάβεζ, έβαλαν τη δική τους πινελιά στη βραδιά.
Σκηνοθεσία: Κοσμάς Φιλιούσης
Αρχισυνταξία: Τζένη Ιωαννίδου
Υπεύθυνος καλεσμένων: Χρήστος Καρυώτης
Διεύθυνση ορχήστρας: Νίκος Στρατηγός
Οργάνωση παραγωγής: Ελένη Φιλιούση Παρουσίαση: Ναταλία Δραγούμη, Μιχάλης Μαρίνος

Στα Τραγούδια Λέμε ΝΑΙ | Αφιέρωμα στο Γρηγόρη Μπιθικώτση

Δευτέρα 13.7.20 Άρθρο του Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκη.

Η Αγία Σοφία υπάρχει πάνω και έξω από τις ανθρώπινες αποφάσεις, τα ανθρώπινα μέτρα, τα ανθρώπινα έργα.
Η Αγία Σοφία είναι ιδέα και σύμβολο. Δεν μπορούν να τη βλάψουν ούτε στο ελάχιστο οι άνθρωποι. Η Αγία Σοφία υπερβαίνει κάθε κατάταξη, ταξινόμηση, περιγραφή, ανάλυση. Όσα και να ειπωθούν είναι λίγα και υποδεέστερα της πραγματικότητας. Bιβλία, άρθρα, αναλύσεις, ταινίες, φωτογραφίες, αναπαραστάσεις, δεν δίνουν την εμπειρία του υπερκόσμιου φωτός και του ατέρμονος υπερβατικού χώρου.
Η Αγία Σοφία ως φιλοσοφικό ον, ανήκει στην υπερβατικότητα του Θεού, στην ιδιότητα του Θεού να βρίσκεται έξω και πέρα από τον κόσμο. Ανήκει στην κορυφαία θεϊκή υπέρβαση της ασύγκριτης τελειότητας. Ως έργο τέχνης ανήκει στην ποίηση μιλώντας απευθείας στις ψυχές των ανθρώπων.
Σκηνοθεσία και χορογραφία του φωτός.
Ο φωτισμός και η αρχιτεκτονική σύνθεση ήταν το πρώτο μέλημα του αυτοκράτορα και των αρχιτεκτόνων.
Πριν περάσουμε στον κυρίως ναό διασχίζουμε δύο νάρθηκες. Ήδη η μυσταγωγία είναι παρούσα. Η έκσταση που βιώνεται συγκρίνεται μ` εκείνη που προκαλεί ένα εξαιρετικό μουσικό έργο. Η εμπειρία είναι μοναδική. Εδώ ο φωτισμός είναι σκόπιμα χαμηλός ενώ ο συνδυασμός αρχιτεκτονικής – φωτισμού συνθέτει εξαιρετικές αντιθέσεις.
Περιμετρικά στη βάση του τρούλου, υπάρχουν 40 παράθυρα ώστε να περνά λαμπρό φως στο εσωτερικό. Η εντύπωση είναι ασύλληπτη. Νομίζεις ότι ο τρούλος έχει νικήσει την βαρύτητα και ανάερος κρέμεται από τον ουρανό. Από τα 40 παράθυρα « αεί διαγελά η ημέρα»( Προκόπιος , Περί κτισμάτων, 1,1,41- 46). Εκτός από τα 40 τρουλαία παράθυρα υπάρχουν ακόμα 60. Τα 100 παράθυρα με το φως τους, συνθέτουν ένα πάμφωτο εσωτερικό. Η Αγία Σοφία «συναντά» τα όρια της δύναμης του φωτός. Το φως που έρχεται από τον «ουράνιο» τρούλο υποστηρίζει και υπογραμμίζει, εμπρός από το Ιερό, μια μεταφυσική άγια παρουσία η οποία συγκλονίζει τους πιστούς. Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό, είναι ο ίδιος ο ουρανός, όπου κατοικεί ο Θεός. Ο χειρισμός του φυσικού φωτός τονίζει την εντύπωση εξαΰλωσης του χώρου και συμβάλλει στην ψυχική ανάταση των παρισταμένων.
…μοιρηθέντα δοχήια φωτός ανοίγει/λεπταλέαις υάλοις κακαλυμμένα, των δια μέσσης/ φαιδρόν απαστράπτουσα ροδόσφυρος έρχεται ηώς. Παύλου Σιλεντάριου, Έκφρασις του ναού της Αγίας Σοφίας, 407- 410.

Η Αγία Σοφία θα μπορούσε να προσθέσει στην αυτοβιογραφία της τον στίχο:
«Κατά βάθος είμαι ζήτημα φωτός», Γ.Σεφέρης, Πάνω σε μια χειμωνιάτικη ακτίνα. Δ`
Στην Ελλάδα το φως δεν μεταφέρει απλώς εικόνες και πρόσωπα, δεν είναι μόνον ο αγγελιαφόρος του Σύμπαντος. Υψώνεται στο επίπεδο του δημιουργού, και με έναν τρόπο μαγικό πλάθει και αναδεικνύει. Γιώργος Γραμματικάκης, Η αυτοβιογραφία του φωτός, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2005, σ.19.
Η Αγία Σοφία συναντά τα όρια καταπονήσεως των υλικών, συναντά τα όρια διαμόρφωσης του χώρου ως απέραντου.
1. Στην κατασκευή της Αγίας Σοφίας βρίσκουμε όρια πραγματικά, φιλοσοφικά, υπερβατικά. Στο μνημείο επετεύχθη η μεγαλύτερη δυνατή έκταση του χώρου, ο ανώτατος βαθμός φυσικού φωτισμού. Οι αρχιτέκτονες φτάνοντας στα όρια καταπονήσεως των υλικών κερδίζουν χώρο, φως, αρμονία και πνευματικότητα. Παρατέντωσε με κι ας σπάσω λέει το πέτρινο τόξο στον καλό μάστορα.
Η Αγία Σοφία είναι μεταφορική εικόνα και ακριβώς γι` αυτό έχει τη δύναμη να στέκεται πέραν των ανθρώπινων αποφάσεων, των ανθρώπινων μέτρων και έργων.
Είναι το σπουδαιότερο μνημείο της εποχής της, το ύψιστο και αντιπροσωπευτικότερο μνημείο της τέχνης του Βυζαντίου, είναι ένας από τους αξεπέραστους αρχιτεκτονικούς θησαυρούς όλου του κόσμου και όλων των εποχών.
2. Η βεβαιότητα του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού καθώς και η ικανότητα των Αρχιτεκτόνων (Ἀνθέμιος δὲ Τραλλιανὸς, ἐπὶ σοφίᾳ τῇ καλουμένῃ μηχανικῇ λογιώτατος,…καὶ μηχανοποιὸς σὺν αὐτῷ ἕτερος, Ἰσίδωρος ὄνομα, Μιλήσιος γένος, ἔμφρων..Προκόπιος, Περί κτισμάτων, 1,1,24 ) συνθέτουν μια οριακή περίπτωση πεποίθησης αφού όλες οι πεποιθήσεις ήταν διατεταγμένες σύμφωνα με τη δύναμη της υποκειμενικής πίστης.
Η Αγία Σοφία κράτησε τον τίτλο και το γόητρο της ωραιότερης και μεγαλύτερης εκκλησίας στον κόσμο επί αιώνες. Για τους βυζαντινούς ήταν η Μεγάλη Εκκλησία που αγκάλιαζε και στήριζε τον κάθε πιστό, το κράτος, το αυτοκρατορικό μεγαλείο. Η Αρμονία της είναι εφάμιλλη της υψηλής πνευματικότητος της.
Ο κεντρικός χώρος είναι ελεύθερος. Τα στοιχεία που τον συνθέτουν έχουν απολέσει την υλική τους υπόσταση. Τα πλευρικά κλίτη ορίζονται από κιονοστοιχίες που προσφέρουν ανάταση ψυχής και αίσθηση μεγαλείου. Εδώ τα δεύτερα και τρίτα επίπεδα, φωτισμένα σε ηπιότερους τόνους, υποβάλλουν εντυπώσεις ατέλειωτου χώρου.
Η Αγία Σοφία δεν απογοητεύει ποτέ, έγραψε ο Παναγιώτης Μιχελής στο βιβλίο του : Η Αγία Σοφία.
Το 1453, η Αγία Σοφία έγινε τζαμί. Στα χρόνια της δουλείας προστέθηκαν εξωτερικά μιναρέδες, αντηρίδες και άλλες κατασκευές. Εσωτερικά τοποθετήθηκαν δίσκοι με ρήσεις του Κορανίου. Τίποτα δεν μείωσε την ακτινοβολία και το υπερκόσμιο κάλλος του συνόλου. Για ολόκληρο το διάστημα της Τουρκοκρατίας η Αγία Σοφία ήταν το σύμβολο του Ελληνισμού.
Στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο ναός υπήρχε παλιότερη Αγία Σοφία που κάηκε στη στάση του Νίκα.
Οι εργασίες ανέγερσης άρχισαν το 532, μετά την στάση του Νίκα. Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου 537. Οι διαστάσεις είναι 71x 77 μ. Η διάμετρος του τρούλου 32 μ. και το ύψος του φτάνει τα 62 μ. Οι αρχιτέκτονες: Ανθέμιος από τις Τράλλεις και Ισίδωρος από την Μίλητο.
3. Ο Ανθέμιος και Ισίδωρος με υψηλή αρχιτεκτονική κατάρτιση και εμπειρία, όπως γνωρίζουμε από μαρτυρίες της εποχής. Τους αποκαλούσαν μηχανοποιούς.
Τεχνίτες, καλλιτέχνες και υλικά κατέφθασαν από όλη την βυζαντινή επικράτεια. Τα χρήματα για το έργο θεωρήθηκαν υπερβολικά. Πραγματοποιήθηκαν όμως πλείστα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα.
Νενίκηκα σε Σολωμών κραύγασε ο Ιουστινιανός, όταν είδε το έργο τελειωμένο. Όσο καιρό κτιζόταν ο Ναός επέβλεπε και παρακολουθούσε με πάθος την πρόοδο των εργασιών.
4. Νενίκηκα σε Σολομών, είπε, θέλοντας να τονίσει ότι η Αγία Σοφία ήταν πολύ ανώτερη σε κάλλος από το ναό του Σολομώντος που ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.
Κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα η τέχνη αλλά κυρίως η αρχιτεκτονική είχαν μεγάλη και συνεχή εξέλιξη που συμπορευόταν με τον πολιτισμό και την προσπάθεια ισχυροποίησης του κράτους. Η διοίκηση ήταν Ρωμαϊκή αλλά επικρατούσε το ελληνικό πνεύμα, η ελληνική τέχνη, η ελληνική γλώσσα.
Η προσωπικότητα που δεσπόζει, είναι ο Ιουστινιανός που κυβέρνησε περισσότερο από το ένα τρίτο του αιώνος. Έγινε αυτοκράτωρ το 527 έχοντας όνειρα, ιδέες, σχέδια, φιλοδοξίες και πολλές ικανότητες. Η αποκατάσταση του μεγαλείου της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το Imperium Romanum, ήταν ο πρώτος στόχος. Ασφάλισε τα σύνορα, αντιμετώπισε με επιτυχία τους Πέρσες, κατέκτησε τη Βόρεια Αφρική, επιβλήθηκε σε Ιταλία, Ισπανία και είχε τον πλήρη έλεγχο στη Μεσόγειο.
Πέντε χρόνια μετά την στέψη του ο Ιουστινιανός αντιμετώπισε τη στάση του Νίκα. Στην επανάσταση αυτή η Κωνσταντινούπολη καταστράφηκε. Η φωτιά, διαχρονική πληγή της Πόλης, αφάνισε σπουδαία μνημεία.
Πολλοί, ειδικοί, ισχυρίζονται ότι ο Ιουστινιανός υπήρξε ο μεγαλύτερος προστάτης των τεχνών στην παγκόσμια ιστορία. Ο αυτοκράτωρ λάτρευε την αρχιτεκτονική, ήθελε να κτίσει σπουδαία και επιβλητικά έργα δίνοντας παράλληλα εργασία σε χιλιάδες ανθρώπους. Η πολιτική αυτή έφερε εξαιρετικά και άμεσα αποτελέσματα. Ο ιστορικός εκείνης της εποχής Προκόπιος στο βιβλίο « Περί κτισμάτων» απαριθμεί εκατοντάδες αυτοκρατορικά , εκκλησιαστικά, οχυρωματικά κτίσματα στην Κωνσταντινούπολη και στις επαρχίες.
..ὁ μὲν οὖν βασιλεὺς ἀφροντιστήσας χρημάτων ἁπάντων ἐς τὴν οἰκοδομὴν σπουδῇ ἵετο, καὶ τοὺς τεχνίτας ἐκ πάσης γῆς ἤγειρεν ἅπαντας. Προκόπιος, Περί κτισμάτων 1.1. 24.
Η κωδικοποίηση του Ρωμαϊκού Δικαίου το 533, απέφερε Νόμο απαραίτητο για το αχανές, πολυάνθρωπο, πολύγλωσσο, πολυφυλετικό, πολυπολιτισμικό κράτος.
Δύο πανεπιστήμια λειτουργούσαν αυτήν την περίοδο στην αυτοκρατορία, ένα στην Κωνσταντινούπολη και ένα στη Βηρυτό.
5. Την ίδια εποχή με αυτοκρατορικό διάταγμα καταργούνται οι φιλοσοφικές και ρητορικές σχολές των Αθηνών. Αν ο Ιουστινιανός υπήρξε ο μεγαλύτερος προστάτης των τεχνών στην παγκόσμια ιστορία τι θα ήταν αν δεν έκλεινε τις θαυμαστές σχολές των Αθηνών;
Το Βυζάντιο εξελληνίζεται παρά την εμμονή του αυτοκράτορα στο Imperium Romanum. Οι βυζαντινοί αποδοκιμάζουν τον ρωμαϊκό τρόπο ζωής και στρέφονται στην πνευματικότητα του ελληνικού βίου. Στην Αυλή κυριαρχεί η ελληνική γλώσσα. Οι Προκόπιος και ο Παύλος Σιλεντάριος, ομιλούν και γράφουν ελληνικά.
6…διατμηγείσα δε νώτοις / πένταχα μοιρηθέντα δοχήια φωτός ανοίγει/λεπταλέαις υάλοις κακαλυμμένα, των δια μέσσης/ φαιδρόν απαστράπτουσα ροδόσφυρος έρχεται ηώς. Παύλου Σιλεντάριου, Έκφρασις του ναού της Αγίας Σοφίας, 407- 410.
Η γυναίκα του αυτοκράτορα Θεοδώρα έμεινε στην ιστορία για την προσωπικότητα και την επιρροή της, στη διακυβέρνηση.
Οι νέοι επαναστατικοί τρόποι στέγασης των εκκλησιών απαντούν σε θέματα πνευματικά, θρησκευτικά, δομικά, στατικά, λειτουργικά, καλλιτεχνικά, συμβολικά, υπερβατικά,.. Πολλοί αρχιτεκτονικοί νεωτερισμοί καθιερώνονται.
Ο τρούλος δεσπόζει. Επιβάλλεται για χίλια και πλέον χρόνια. Είναι ένα αρχιτεκτονικό εφεύρημα με συμβολική, κατασκευαστική και λειτουργική αξία. Ο τρούλος πρέπει να «υπερίπταται», να είναι πολύ ψηλά και πολύ μεγάλος: Ένας «ουρανός» στεγάζει την Αγία Σοφία. Ότι και να υπάρξει κάτω από ένα τέτοιο τρούλο αποκτά μεγαλύτερη αξία.
Ο τρούλος στην Αγία Σοφία έχει γιγαντιαίες διαστάσεις για να στεγάσει και να καλύψει ένα γήινο χώρο μεγάλης έκτασης και αρμονίας. Γη και ουρανός. Η γεωμετρία παρούσα: ένα ορθογώνιο στη Γη ένα ημισφαίριο ψηλά.
7. Το δίπολο Ουρανός- Γη κυριαρχεί και στην ελληνική μυθολογία αφού κατά την επικρατέστερη μυθολογική άποψη ο Ουρανός και η Γαία υπήρξαν τα πρώτα όντα.
* Αρχιτέκτων, Ιστορικός Αρχιτεκτονικής, Ιστορικός Τέχνης.

Δευτέρα 6.7.20  Άρθρο του Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκη.

Εντελέχεια: Μια λέξη που «γέννησε» ο Αριστοτέλης

Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στη γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και το εννοιολογικό της περιεχόμενο. Werner Heisenberg, 1901-1976, Γερμανός φυσικός (απόσπασμα από την ομιλία του κατά τη βράβευσή του από το ΕΜΠ το 1966).
Τη λέξη εντελέχεια την έπλασε ο Αριστοτέλης, όπως και πολλές άλλες λέξεις, για να κατανοήσει, να αναλύσει, να ερμηνεύσει, και να διδάξει παλιότερες λέξεις, εκφράσεις, απόψεις ή νέες επιστημονικές και φιλοσοφικές έννοιες δικές του. Η εντελέχεια είναι ένας, καθαρά, αριστοτελικός όρος που δηλώνει τη μετάβαση της ύλης από την αδρανή στην ενεργό κατάσταση, με την λήψη μορφής (είδος, αρχ.) αλλά και την αιτία αυτής της μετάβασης.
Τη λέξη εντελέχεια την χρησιμοποιεί πολλές φορές στα έργα του ο Αριστοτέλης, ως «εργαλείο», για να εκφραστεί πληρέστερα, καθαρότερα, σαφέστερα, επιστημονικότερα και με φιλοσοφικό τρόπο.
Advertisement

Η λέξη εντελέχεια, αποτελεί απόδειξη ότι η ελληνική γλώσσα έχει πλήρη και ουσιαστική αντιστοιχία ανάμεσα στην ίδια την λέξη και στην έννοια της (στο εννοιολογικό της περιεχόμενο). Αυτός ο όρος δημιουργήθηκε από τον Αριστοτέλη από τις δύο λέξεις εντελές + έχειν άρα εντελεχής είναι ο έχων το «τέλος», τον σκοπό εντός του, συνεπώς ο πλήρης, ο ολοκληρωμένος.
Παραδείγματα για την κατανόηση της εντελέχειας
-Η ψυχή για τον Αριστοτέλη είναι η εντελέχεια του σώματος.
Αναγκαίον άρα την ψυχήν ουσίαν είναι ως είδος σώματος φυσικού δυνάμει ζωήν έχοντος, η δ` ουσία εντελέχεια, τοιούτου άρα σώματος εντελέχεια.
Η πορεία από το σώμα στην ψυχή είναι εντελέχεια.
Αριστοτέλους, Περί ψυχής, Β, 412α, 20-22.
– Ο τελικός σκοπός του σπόρου που έγινε φυτό, είναι και εκφράζεται με την λέξη εντελέχεια διότι η τέλεια- τελική μορφή του φυτού προέκυψε από το σπόρο. Έτσι περάσαμε από την φαινομενικά αδρανή κατάσταση της ύλης( από τον σπόρο) σε μια ζωντανή- ενεργό φάση που είναι το φυτό που προήλθε από το σπόρο. Η πορεία από τον σπόρο στο φυτό είναι εντελέχεια.
– Ο όγκος μαρμάρου που από το λατομείο μεταφέρεται στο εργαστήριο του γλύπτη και ο γλύπτης μετατρέπει τον μαρμάρινο όγκο σ` ένα περίτεχνο ιωνικό κιονόκρανο ή σ` ένα γλυπτό, με ζωτικόν φαίνεσθαι και κάλλος, εκφράζεται πάλι με την λέξη εντελέχεια. Η πορεία από τον μαρμάρινο ογκόλιθο στο άγαλμα είναι εντελέχεια.
– Ο κορμός ενός δέντρου που ο τεχνίτης, το μετατρέπει σε ξυλόγλυπτο ή έπιπλο είναι πάλι εντελέχεια. Το ωραίο έπιπλο ή ξυλόγλυπτο είναι η εντελέχεια του ξύλινου κορμού.
Η μετεξέλιξη από την αρχική κατάσταση στην εν ενεργεία κατάσταση εκφράζεται από την λέξη εντελέχεια.
-Οι δύο λέξεις της φράσεως εντελές έχειν, της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, βοήθησαν τον Αριστοτέλη να συλλάβει και να συνθέσει εκ συναρπαγής τη λέξη εντελέχεια. Αυτή η πράξη του Αριστοτέλη είναι μία εντελεχής πράξη. Η λέξη εντελέχεια πλάστηκε από τον εντελεχή Αριστοτέλη με εντελέχεια.
Στη λέξη εντελέχεια υπάρχει μια μαθηματική, μια γεωμετρική ακρίβεια. Πρόκειται για μια υπέρκομψη μαθηματική εξίσωση, ή για ένα γεωμετρικό τόπο.
-Η εξίσωση εντελές έχειν= εντελέχεια είναι μια εντελεχής εξίσωση.
-Η γεωμετρική πρόταση: Δύο παράλληλες ευθείες δεν τέμνονται ποτέ όσο και να προεκταθούν είναι μια εντελέχεια, μία εντελεχής γεωμετρική πρόταση.
-Η εξίσωση του Αϊνστάιν E=mc2 είναι μια εξίσωση εντελεχής( χαρακτηρίζεται από τελειότητα και αυτάρκεια)
-Η γεωμετρική πρόταση: Ο Γεωμετρικός Τόπος των άπειρων σημείων που απέχουν ίδια απόσταση R, από ένα σημείο Κ, είναι ο κύκλος με κέντρο το Κ και ακτίνα R. Η γεωμετρική αυτή πρόταση που είναι πρόταση ενός γεωμετρικού τόπου χαρακτηρίζεται από τελειότητα και αυτάρκεια, είναι μια εντελεχής πρόταση. Ο Γεωμετρικός Τόπος- κύκλος είναι η εντελέχεια των άπειρων σημείων που ανήκουν σ` αυτόν και απέχουν όλα, ίδια απόσταση R από το σημείο Κ που είναι το κέντρο του κύκλου.
Το τέλος, μέσα στη λέξη εντελέχεια, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, προσδίδει σε κάθε ον τη μορφή(αρχ. είδος), την πληρότητά του. Έτσι το τέλος είναι το τέλειον. Άρα, όταν μια μορφή έμψυχης ή άψυχης ύλης φθάσει στο τέλος της( την τελειότητα της), την πληρότητά της, τότε πραγματώνει τη φύση της, δεν έχει καμιά έλλειψη, γίνεται βέλτιστη, αποκτά αυτάρκεια.
…η δ’ αὐτάρκεια καὶ τέλος καὶ βέλτιστον. Εκ τούτων ούν φανερόν ,ότι των φύσει η πόλις εστί, και ότι ο άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώον, (Αριστοτέλης, Πολιτικά” 1253a).
Άλλο εντελέχεια, άλλο ενδελέχεια
Πρόκειται για δύο διαφορετικές λέξεις που, πολλές φορές, μπερδεύουν τους ανθρώπους, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αφού είναι σχεδόν ομόηχες. Διαφέρουν όμως και στην ετυμολογία και στη σημασία. Ενδελεχής είναι ο μακρύς, σχοινοτενής, εκτενής, διηνεκής, ακατάπαυστος, συνεχής, επιμελημένος, λεπτομερής, προσεκτικός.
* Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.
** Στον φίλο, αληθινό καλλιτέχνη και σκεπτόμενο άνθρωπο, Γιάννη Βέτσο που μελετώντας τον αριστοτελικό Λόγο ατενίσαμε, πολλά χρόνια μετά και από πολύ μακριά, την εντελέχεια.

Πέμπτη 25.6.20  Άρθρο του Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκη.
Το τρισυπόστατο μεταφυσικό έργο του Μάνου Χατζιδάκι «ο καπετάν Μιχάλης»
Αφιερωμένο στη Μνήμη του εξαδέλφου μου Κώστα Ι. Καζαμιάκη που λάτρευε τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.
Τρεις κορυφαίοι δημιουργοί συναντώνται στο μουσικό έργο « Ο καπετάν Μιχάλης». Είναι οι: Νίκος Καζαντζάκης, Μάνος Χατζιδάκις, Φλέρη Νταντωνάκη. Τρισυπόστατο έργο, αφού η κάθε μία από τις τρεις προσωπικότητες που συνέβαλαν σ` αυτό το έργο συνιστούν μια ύψιστη υπόσταση, μια ανεξάρτητη, πραγματική οντότητα. Αυτές οι τρεις μυθικές υποστάσεις, οι τρεις κορυφαίες ποιότητες, οι τρεις δυναμικές συνιστώσες συντίθενται σε μία συνισταμένη στο μουσικό έργο « ο καπετάν Μιχάλης». Αξίζει να επαναλάβουμε τις τρεις αυτές συνιστώσες: Ο λόγος του Νίκου Καζαντζάκη, η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η κρυστάλλινη, διαυγής, πολύχρωμη φωνή της Φλέρης Νταντωνάκη. Τυχεροί οι Κρητικοί, κυρίως οι Ηρακλειώτες, τρισόλβιοι, με τέτοιο θησαυρό, με τέτοιο ύμνο για την πόλη τους.

Μάνου Χατζιδάκι: «Ο καπετάν Μιχάλης», 1966, έργ. 22.
Επιλογή από το κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη.
1. ΟΜΟΡΦΗ ΠΟΥΝΑΙ Η ΚΡΗΤΗ. 2.50
2. ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΝΗΣΙ. 3.37
3. ΚΥΡΑ ΜΟΥ ΑΜΠΕΛΙΩΤΙΣΣΑ. 2.40
4. Η ΚΡΑΣΟΓΙΩΡΓΑΙΝΑ. 3.57
5. ΜΕΓΑΛΟΒΔΟΜΑΔΟ. 1.32
6. ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΝΕΜΟΣ( Βαριά απόψε η νύχτα). 2.19
7. ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΕΟΣ. 2.55

Τραγουδά η Φλέρη Νταντωνάκη. Στο πιάνο ο συνθέτης. (Από το οπισθόφυλλο του δίσκου.)
Από το μυθιστόρημα « ο καπετάν Μιχάλης» του Νίκου Καζαντζάκη επελέγησαν, από τον Γεράσιμο Σταύρου με τη συνεργασία του Μάνου Χατζιδάκι, 7 εδάφια. Απ` αυτά προέκυψαν τα 7 τραγούδια του δίσκου που φέρει το ίδιο όνομα με το μυθιστόρημα.
Παρακάτω αναγράφονται τα αυθεντικά εδάφια του μυθιστορήματος και αμέσως μετά οι στίχοι που τραγούδησε η Φλέρη Νταντωνάκη.
1 Το κείμενο στο μυθιστόρημα: Παντέρμη Κρήτη! Μουρμούρισε ο καπετάν Μιχάλης κι έδωκε σπιρουνιά στη φοράδα του, πόσες γενιές φωνάζεις, κακομοίρα, ποιος σ` ακούει! Φοβέρα θέλει κι ο Θεός για να κάμει το θάμα του, φοβέρα θέλουν κι οι δυνατοί της γης, πιάσε, μωρή, πάλι το τουφέκι,..
Αναστέναξε( ο καπετάν Μιχάλης) αργοτράβηξε από την θάλασσα στον κάμπο κι από τον κάμπο στα βουνά, θολωμένα τα μάτια του, έπαιξε τα ρουθούνια του, μοσκομύριζαν οι κρητικές πέτρες θυμάρι και φασκομηλιά.
-Όμορφη που `ναι η Κρήτη, μουρμούρισε, όμορφη! Έ, και να `μουνα αετός να την καμάρωνα όλη απ` την κορφή του αέρα!
Νίκος Καζαντζάκης, ο καπετάν Μιχάλης, σ.73.
1.Το τραγούδι: Όμορφη πούναι η Κρήτη.
Όμορφη που `ναι η Κρήτη, όμορφη!
Έ, και να `μουνα αετός
να την καμάρωνα όλη, απ’ την κορφή του αγέρα!
Παντέρμη Κρήτη, πόσες γενιές φωνάζεις,
ποιος σ’ ακούει..
Φοβέρα θέλει κι ο Θεός
για να κάνει το θάμα του.
Πιάσε το τουφέκι, πιάσε πάλι το τουφέκι.
2.Δεν ήταν νησί, ήταν ένα θεριό που κείτουνταν στη θάλασσα. Ήταν η Γοργόνα η αδερφή του Μεγαλέξαντρου, που θρηνούσε και καταχτυπούσε την ουρά της και φουρτούνιαζε το πέλαγο…σ.101.
« Άμα λευτερωθεί η Κρήτη, στοχάζουνταν κάποτε, θα λευτερωθεί και μένα η καρδιά μου, άμα λευτερωθεί η Κρήτη, θα γελάσω.» σ.100.
2. Δεν ήταν νησί:
Δεν ήταν νησί
ήταν θεριό που κείτουνταν στη θάλασσα.
Ήταν η Γοργόνα η αδερφή του Μέγαλέξανδρου
που θρηνούσε και φουρτούνιαζε το πέλαγο…
Άμα λευτερωθεί η Κρήτη
θα λευτερωθεί κι εμένα η καρδιά μου
Άμα λευτερωθεί η Κρήτη
θα γελάσω!
3.-Κυρά Αμπελιώτισσα μου, που προστατεύεις τις ταβέρνες και τους ταβερνιάρηδες, σου αφήνω γεια, πάω, κατεβαίνω στο υπόγειο του καπετάν Μιχάλη, καταλαβαίνεις του λόγου σου τι πάει να πει αυτό, βοήθεια! Εγώ, καλά το ξέρεις, παράδες έδωκα και μπακαλιάρο και ρακή για να σε κάμουν, βοήθα με το λοιπόν… και φώτισε, Παρθένα μου, το ανήμερο αυτό θεριό, τον καπετάν Μιχάλη, να μας σκολάσει γρήγορα. Πολύ `ναι οχτώ μερόνυχτα, Παναγιά μου, πολύ `ναι, αμάν! σ.102.
3. Κυρά μου Αμπελιώτισσα.
Κυρά μου Αμπελιώτισσα,
κυρά μου αφέντρα του κρασιού και της χαράς
σ’ αφήνω γεια, σ’ αφήνω γεια,
τσιμπούσι έχει ο καπετάν Μιχάλης!

Βοήθα με να βαστάξω, βοήθα με!
Παρθένα μου φώτισε, τ’ ανήμερο θεριό
να ξεθυμάνει γρήγορα,
να πάω στο σπιτάκι μου!
4… Nειρεύονταν (η Kρασογιώργαινα) πως ήταν, λέει, αρραβωνιασμένη, και σεργιάνιζε σ` ένα κλειστό περιβόλι, και κρατούσε τον αρραβωνιαστικό της από το χέρι, κι αυτός την κρατούσε, λέει, χεραγκαλιά από τη μέση. Και δεν ήταν ο Κρασογιώργης ο χοντρομπαλάς, παρά ένα λυγερό διωματάρικο παλικάρι, με στριμμένο αγκάθα το μουστάκι του, με μακριά κορακάτα μαλλιά, με ασημοπίστολα στη ζώνη, κι η αναπνιά του μύριζε κανέλα. Ίδιος απαράλλαχτος,…ο Αθανάσιος Διάκος,..σ.60-61
4.Η Κρασογιώργαινα:
Nειρεύονταν η Kρασογιώργαινα, «Πως ήτανε»λέει, με τον καλό της
σ’ ένα κλειστό περβόλι και χαμογελούσε…
Δεν ήταν ο Kρασογιώργης ο χοντρομπαλάς
παρά ένα λυγερό παλληκάρι…
Στριμμένο αγκάθα το μουστάκι του,
μαλλιά μακριά, κορακάτα,
στη ζωνη ασημοπίστολα
κι η αναπνιά του μύριζε κανέλλα…
Ίδιος, απαράλλακτος ο Aθανάσιος Διάκος!
5. Μεγαλοβδόμαδο. Δυο μονάχα σε όλο το Μεγάλο Κάστρο ξεστράτισαν απόψε και δεν είχαν το νου τους στο Θεό. Ο ένας( καπετάν Πολυξίγκης) την άγια τούτη νύχτα, κρατάει στην αγκαλιά του μια Κερκέζα( Εμινέ, η χανούμη του Νουρήμπεη), κι ο άλλος( καπετάν Μιχάλης) ανακαθισμένος στο στρώμα του, μέσα στο σκοτάδι, καπνίζει το ένα τσιγάρο απάνω στο άλλο και χυμάει σα δαγκανιάρικος σκύλος ο νους στα στενοσόκακα και στέκεται και γαβγίζει μπροστά από μια πράσινη πόρτα. σ.194-195.
Ο καπετάν Πολυξίγκης είναι το δεύτερο σημαντικό , μετά τον καπετάν Μιχάλη, πρόσωπο στο μυθιστόρημα. Η περιφρόνηση του για τον θάνατο, η απαγωγή της Εμινέ Χανούμ και ο μέγας έρωτας του για αυτήν την όμορφη και άγρια Κερκέζα καθώς και τα γλέντια που έκανε μέσα στον τάφο του- τον είχε κτίσει ευρύχωρο για να χωρούν 5-6 γλεντιστάδες( ο ένας γλεντιστής ήταν ο περίφημος λυράρης Βεντούζος)- συνθέτουν έναν άξιο πρωταγωνιστή δίπλα αλλά και απέναντι από τον αδάμαστο καπετάν Μιχάλη. Τρίτος σε παλικαροσύνη και αντρειά είναι ο Τουρκοκρητικός Νουρήμπεης που έχει «αγοράσει» σε σκλαβοπάζαρο την αισθησιακή και πανέμορφη Εμινέ Χανούμ. Το λογοτεχνικό αλλά και στοχαστικό εύρημα του Καζαντζάκη που αφορά τους τρεις τρανούς άντρες του Μεγάλου Κάστρου είναι το εξής: Η Εμινέ Χανούμ διεγείρει την ερωτική διάθεση και των τριών. Ο μοιραίος ανεκπλήρωτος έρωτας του καπετάν Μιχάλη για την Εμινέ Χανούμ, η απαγωγή της από τον καπετάν Πολυξίγκη και ο βαρύς τραυματισμός του «ιδιοκτήτη» της Νουρήμπεη συνθέτουν ένα παράλληλο κόσμο με εκείνον των ξεσηκωμών των επαναστάσεων, των πολέμων και των σφαγών των χριστιανών..
5. Μεγαλοβδόμαδο.
Μεγαλοβδόμαδο, ζύγωσε η Ανάσταση.
Μα δυο μονάχα, δυο άντρες στο Μεγάλο Κάστρο,
ξεστράτισαν απόψε
και δεν έχουν το νου τους στο Θεό.

Ο ένας την άγια τούτη νύχτα
κρατάει στην αγκαλιά του μια Κερκέζα
κι ο άλλος ο άλλος αχ βουλιάζει μέσα στα μάτια της
και στέκει ο νους του σε μια πράσινη πόρτα.
6.Βαριά απόψε στο Μεγάλο κάστρο, γεμάτη ανοιξιάτικη κουφόβραση η νύχτα. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα έπεσε το τσουχτερό βοριαδάκι, και σηκώθηκε ένας άνεμος ζεστός, ογρός, φουσκοδεντρίτης.
Ξεκινούσε από την Αραπιά, διαπερνούσε το Λιβυκό πέλαγο, σβάρνιζε τον κάμπο της Μεσαράς, από το Τυμπάκι και τους Καλούς Λιμιώνες ως την Αγιά- Βαρβάρα, άφηνε πίσω του τα ξακουστά αρχανιώτικα αμπέλια, καβαλίκευε τα καστρινά μουράγια, έμπαινε από τις χαραμάδες της πόρτας και από τις ποδιές των παραθυριών κι έπεφτε απάνω στις γυναίκες σαν άντρας κι απάνω στους άντρες σα γυναίκα, και δεν τους άφηνε να κοιμηθούν. Αργοπάτητα, μαριόλικα, σε μια νύχτα, ο Απρίλης πάτησε την Κρήτη. σ. 52.
6.Ερωτικός άνεμος.( Βαριά απόψε η νύχτα).
Βαριά απόψε η νύχτα στο Μεγάλο Κάστρο.
Σηκώθηκε ένας άνεμος ζεστός, ογρός, φουσκοδεντρίτης.
Ξεκινούσε απ’ την Αραπιά, σβάρνιζε τον κάμπο της Μεσσαράς,
καβαλίκευε τα καστρινά μουράγια…
κι έπεφτε πάνω στις γυναίκες σαν άντρας
και πάνω στους άντρες σαν γυναίκα.
Κι ο καπετάν Μιχάλης περίμενε άγρυπνος να ξημερώσει…
7. Ξημέρωσε ο Θεός, φωτολαμπάδισαν οι κορφές, απλώθηκε το φως στα βουνοδισκάρια. Χύθηκε στις πλαγιές, πλημμύρισε τους κάμπους, κι έλαμψε πάνω στη λουλακιά θάλασσα. Έλαμψε το τυρρανισμένο κορμί της Κρήτης.
Αν καταδέχουνταν ο Θεός να σκύψει και να τη δει, όσο κι αν ήταν Θεός θα την πονούσε. Θα `βλεπε σπίτια να καίγουνται, γυναίκες να συρομαδιούνται, παιδιά αρφανεμένα να γυρίζουν τα βουνά γυμνά και πεινασμένα, κι άντρες άγριους κι απροσκύνητους να πιάνουν τα διάσελα και τις βουνοκορφές, να σηκώνουν μια πήχη πανί, με κεντημένο απάνω του το σταυρό, να κινούν για πόλεμο. Χωρίς ψωμί, χωρίς φυσέκια, ξυπόλητοι. Μ` ένα μονάχα παλιοτούφεκο. Πόσες γενεές σηκώνουν τα χέρια στο Θεό και φωνάζουν; Πότε έσκυψε ο Θεός να τους ακούσει; Κουφάθηκε ο ουρανός, αλλαξοπίστησε ο Θεός, απλώνουν το λοιπόν κι αυτοί τα χέρια τους στο τουφέκι. σ.354, Η αρχή του Χ κεφαλαίου.
7.Που είναι ο Θεός;
Ξημέρωσε ο Θεός
απλώθηκε το φως στον Ψηλορείτη
κι έλαμψε το πληγωμένο κορμί της Κρήτης
κι η θάλασσα…
Τα σπίτια καίγονται
θρηνούνε οι γυναίκες
γυρίζουν τα παιδιά ορφανεμένα
κι οι άντρες απροσκύνητοι
πιάνουν τα διάσελα
χωρίς ψωμί, χωρίς φυσέκια…
Πού είναι ο Θεός
την Κρήτη μας να δει
να την πονέσει!

Έτσι που η Φλέρη Νταντωνάκη τραγουδάει τον «καπετάν Μιχάλη» δεν νομίζω πως μπορεί άλλη να το ξαναπή… Με το μεγάλο ταλέντο της καθιερώνει την αληθινή μορφή της μουσικής μου. Μάνος Χατζιδάκις, Σημείωμα στο οπισθόφυλλο του LP «ο καπετάν Μιχάλης» και « ο κύκλος του C.N.S.», ΝΟΤΟΣ 3902.
Ο Καπετάν Μιχάλης είναι το κορυφαίο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το βιβλίο κυκλοφόρησε λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του συγγραφέα και έχει μεταφραστεί σε 28 γλώσσες. Τα γεγονότα αναφέρονται στον ξεσηκωμό της Κρήτης το 1889. Κεντρικός ήρωας είναι ο καπετάν Μιχάλης που μένει ασυμβίβαστος, επιθετικός, απρόσιτος, αγέλαστος, άγριος, ανυπόταχτος, στιφύς, μαυροντυμένος και αξύριστος μέχρι να ελευθερωθεί η Κρήτη, όπως δήλωνε ο ίδιος. Ο τόπος της δράσης του μυθιστορήματος είναι μερικά χωριά και κοντινές περιοχές του Ηρακλείου αλλά και το ίδιο το Ηράκλειο που ο Καζαντζάκης το αναφέρει με τ` όνομα Μεγάλο Κάστρο. Ακουγόταν όμως και ως Χάνδακας, ως Χώρα, αλλά και ως Κάντια( Candia). Τα 5 αυτά ονόματα( Ηράκλειο, Μεγάλο Κάστρο, Χάνδαξ, Κάντια, Χώρα) πολλές φορές ήταν σε ταυτόχρονη χρήση από τους Ηρακλειώτες, τους χωρικούς και τους αλλοδαπούς.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Ηράκλειο. Το 1969, στα 18 μου, μετακομίσαμε οικογενειακώς στην Αθήνα. Η πόλη μου το Ηράκλειο αλλά και ολόκληρη η Κρήτη αποδομήθηκαν και μεταμορφώθηκαν σε απούσες ποιότητες και σε τόπους ονείρων. Εδραιώθηκε μέσα μου μια κατάσταση που λειτουργούσε ως πόνος. Για τον πόνο ψάχνεις ανακούφιση και μία τέτοια ήταν η μουσική που σε ταξιδεύει, σε ηρεμεί. Ο συνδυασμός του Καζαντζακικού λόγου, της μουσικής του Χατζιδάκι και της κρυστάλλινης φωνής της Νταντωνάκη ύφαιναν ένα σύνολο αποκαλυπτικό- εκφραστικό που με γέμιζε. Την κορυφαία θέση στις μουσικές των πρώτων χρόνων της «προσφυγιάς» είχε «ο καπετάν Μιχάλης». Μα για μένα γράφτηκε, αναρωτιόμουν, καθώς άκουγα και ξανάκουγα τα 7 τραγούδια του δίσκου. Μιλούσε για το Ηράκλειο την αγαπημένη πόλη που γεννήθηκα, μιλούσε για την Κρήτη, για τον ήρωα καπετάν Μιχάλη, για τον αγώνα των κρητικών να διώξουν την Τουρκιά. Μιλούσε στην καρδιά μου αυτός ο δίσκος. Με πήγαινε αμέσως στην αγαπημένη γενέθλια πόλη. Άκουγα τη φωνή της Κρήτης, τις καμπάνες του προστάτη του Ηρακλείου του Άϊ Μηνά, τα αστραπόβροντα στα μπεντένια, την ανατριχιαστική κραυγή των έξαλλων και διψασμένων για αίμα νιζάμηδων και γενιτσάρων: Σφαγή, σφαγή, στους Γκιαούρηδες. Όλα τα υπόλοιπα μου τα θύμιζε το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη « ο καπετάν Μιχάλης» που μιλούσε για τα απροσκύνητα βουνά, τις θάλασσες, τα κάστρα, τα χωριά, τους λυράρηδες, τους τραγουδιστές, τους χορευτές, για τους παππούδες και τις γιαγιάδες, για τις θαλασσινές και τις βουνίσιες μυρωδιές για τ` αρώματα των λουλουδιών, για τις αυλές τις όμορφες και τα νοικοκυρεμένα σπίτια,.. μιλούσε για όλα όσα άφησα στο όνειρο. Αν είσαι Ηρακλειώτης έχεις τον Όμηρο σου, και αυτός είναι ο Καζαντζάκης. Δεν τελειώνεις ποτέ με τον «καπετάν Μιχάλη», αντλείς πάντα από την αστείρευτη αυτή πηγή όπως ένας χριστιανός αντλεί από τη Βίβλο. Βλέπεις την Κρήτη με τα μάτια του καπετάν Μιχάλη, τη βλέπεις , όχι σα νησί, παρά σαν γοργόνα , σαν θεριό που κείτεται στη θάλασσα και νιώθεις σιγουριά που σε προστατεύει ένα τέτοιο ανίκητο, γαληνό πλάσμα. Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκης.

Τρίτη 23.6.20 Πως μαζεύουν την υγρασία στη Σαντορίνη. Οι κουλουριασμένες ρίζες, είναι γεμάτες πέτρες μέσα που μετατρέπουν την νυκτερινή υγρασία σε σταγόνες. Έτσι επιβιώνουν τα υπέροχα αμπέλια, αλλά και οι ντοματιές. Θα μπορούσε να εφαρμοσθεί και στις υγρές περιοχές της περιοχής μας.

Δευτέρα 15.6.20 Το 1821 στο μυθιστόρημα  του Νίκου Καζαντζάκη,  «ο καπετάν Μιχάλης» από τον Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκη, Αρχιτέκτονα, Ιστορικό Αρχιτεκτονικής, Ιστορικό Τέχνης.

Ο Καπετάν Μιχάλης είναι το κορυφαίο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, ένα από τα καλύτερα  μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το βιβλίο κυκλοφόρησε  λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του συγγραφέα και έχει μεταφραστεί σε 28 γλώσσες. Τα γεγονότα  αναφέρονται στον ξεσηκωμό του 1889. Κεντρικός ήρωας είναι ο καπετάν Μιχάλης που μένει ασυμβίβαστος, επιθετικός, απρόσιτος, αγέλαστος, άγριος, ανυπόταχτος, στιφύς, μαυροντυμένος και  αξύριστος μέχρι να ελευθερωθεί η Κρήτη, όπως δήλωνε ο ίδιος.  Ο τόπος της δράσης του μυθιστορήματος είναι μερικά χωριά και κοντινές περιοχές του Ηρακλείου αλλά και το ίδιο το Ηράκλειο που ο Καζαντζάκης το αναφέρει με τ` όνομα Μεγάλο Κάστρο.  Ακουγόταν όμως και ως Χάνδακας, ως Χώρα, αλλά και ως Κάντια (Candia). Τα 5 αυτά ονόματα (Ηράκλειο, Μεγάλο Κάστρο, Χάνδαξ, Κάντια, Χώρα) πολλές φορές ήταν σε ταυτόχρονη χρήση από τους Ηρακλειώτες, τους χωρικούς και τους αλλοδαπούς.

Το θεϊκό νταηλίκι. Στο μυθιστόρημα αναφέρονται οι ήρωες: Μακρυγιάννης, Καραϊσκάκης, Κανάρης, Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Οδυσσέας Ανδρούτσος. Υπάρχει και μια συγκινητική αναφορά στη Φιλική Εταιρεία. Από τους κρητικούς ήρωες αναφέρονται πολλοί, κυρίως οι: Δασκαλογιάννης, Κριάρης, Κόρακας και ο ηπειρώτης Χατζημιχάλης Νταλιάνης που έπεσε μαχόμενος στο Φραγκοκάστελο των Σφακίων. Οι Σφακιανοί συνέδεσαν το οπτικό φαινόμενο των Δροσουλιτών στα τέλη κάθε Μαΐου,  με την τραγική κατάληξη αυτής της μάχης.

Κρητικές Επαναστάσεις (οι πιο σημαντικές) κατά την Τουρκοκρατία: 1770 επανάσταση του Δασκαλογιάννη, 1821-1830,  1841, 1866- 1869, 1878, 1889, 1897-1898, 1905  και η επανάσταση του Θερίσου όπου πρωταγωνίστησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1905.

Ο διαπρεπής αρχαιολόγος, επιγραφικός, συγγραφέας, τ. διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου και του Επιγραφικού Μουσείου Αθηνών, άνθρωπος των γραμμάτων, σοφός δάσκαλος, Χαράλαμπος Κριτζάς, μου έστειλε την  ιδιαίτερα πολύτιμη και διαφωτιστική μελέτη του «Στα χίλια οχτακόσα ογδοήντα εννέα…». Τον ευχαριστώ πολύ για όλα.

Κάθε  αναφορά στα γεγονότα ή σε αγωνιστές του 1821, στις 541 σελίδες του μυθιστορήματος «Ο καπετάν Μιχάλης», μεταφέρεται, επί λέξει, στα 10 αποσπάσματα που ακολουθούν.

1. Ο άνθρωπος… εξακολουθεί με πίστη και με πείσμα να κυνηγάει το αδύνατο, τότε γίνεται το θάμα,.. το αδύνατο γίνεται δυνατό.

Το ελληνικό γένος αν σώθηκε ως τα σήμερα, αν επέζησε ύστερα από τόσους εχθρούς- εξωτερικούς κι εσωτερικούς, προπάντων εσωτερικούς- ύστερα από τόσους αιώνες κακομοιριά, σκλαβιά και πείνα, το χρωστάει όχι στη λογική- θυμηθείτε τους τρεις εμποράκους που ίδρυσαν τη Φιλική εταιρεία, θυμηθείτε το 21- Το χρωστάει στο θάμα. Στην ακοίμητη σπίθα που καίει μέσα στα σωθικά της Ελλάδας. Ευλογημένη η σπίθα αυτή που αψηφάει τις φρόνιμες συμβουλές της λογικής, κι όταν φτάσει το Γένος στα χείλια του Γκρεμού, βάζει φωτιά σε ολόκληρη την ψυχή και φέρνει το θάμα. Στα θάματα χρωστάει η Ελλάδα τη ζωή της.

Πατρίδα, πατρίδα, αναστενάζει ο Μακρυγιάννης, ήσουνα άτυχη από ανθρώπους να σε κυβερνήσουν! Μόνος ο Θεός… σε κυβερνεί και σε διατηρεί ακόμη!  Αλήθεια μόνο ο Θεός, μόνο η σπίθα, τη στιγμή που κιντυνεύει σε μια μεριά της Ελλάδα να σβήσει, πετιέται σε μιαν άλλη και γίνεται πυρκαγιά. Νίκος  Καζαντζάκης, “ο καπετάν Μιχάλης”.

2.Από πολύ νωρίς… είχαμε ψυχανεμιστεί πως στον κόσμο τούτον δυο μεγάλες δυνάμεις παλεύουν: Ο Χριστιανός κι ο Τούρκος, το Καλό και το Κακό, Η Ελευθερία κι η Τυραννία, και πως η ζωή δεν είναι παιχνίδι, είναι αγώνας.

3.Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος- αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θα ήταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος- σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικάται… η ελευθερία είναι το πιο ακριβαγόραστο αγαθό, δε δίνεται δωρεάν μήτε από τον άνθρωπο μήτε από τον Θεό. Πηγαίνει από χώρα σε χώρα, όπου τη φωνάζουν, από καρδιά σε καρδιά, ανύπνωτη, ανυπόταχτη, χωρίς συμβιβασμό.

4.Η τύχη μας έχει τους Έλληνες, λέει πάλι ο Μακρυγιάννης, πάντοτε ολίγους… παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θεριά πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε. Τρώνε από μας και μένει και μαγιά. Αυτή τη μαγιά τήνε  λέω σπίθα. Είναι η σπίθα που καίει αθάνατη μέσα στα σωθικά της Ελλάδας.

5.Ο Άγιος Καραΐσκος.

Βαριά σιωπή πλάκωσε το σπίτι. Ο καπετάν Μιχάλης σηκώθηκε, έβαλε πάλι το μεϊτάνι*1, έδεσε δυο γύρους το μαύρο μαντήλι στο κεφάλι του, τράβηξε κατά την πόρτα. Ζυγάρισε (ζύγιασε) τη γνώμη του, κοντοστάθηκε, έριξε γρήγορη ματιά γύρα του, οι αγωνιστές του `21 φέγγριζαν ολόγυρα στους τοίχους, με τα` άρματα, τα φισεκλίκια, τις κουμπούρες. Τα μουστάκια τους ήταν στριμμένα σα σκοινιά, τα μαλλιά τους έπεφταν στους ώμους…

Κάμποσην ώρα ο καπετάν Μιχάλης αποξεχάστηκε, τους κοίταζε και τους χαιρετούσε έναν ένα*2. Δεν κάτεχε καλά τα ιστορικά τους, που πολέμησαν, τι ανδραγαθίες έκαμαν, από πού κρατούσε η σκούφια τους, – Ρουμελιώτες, Μοραΐτες, Νησιώτες, Κρητικοί. Μα μήτε και νοιάζουνταν, ένα μονάχα κάτεχε: πως όλοι τούτοι πολέμησαν τον Τούρκο, κι αυτό του έφτανε. Όλα τ` άλλα είναι για τους δασκάλους.

Σ` έναν αγωνιστή μπροστά έκαιγε ένα καντηλάκι, σα να ήταν ιερό κόνισμα. Κι όποιος έμπαινε και τον ρωτούσε το γιατί: – Είναι ο Άγιος Καραΐσκος,  αποκρίνουνταν ξερά κι έκοβε την κουβέντα. Ετούτος (ο Καραϊσκάκης) ήταν καπετάνιος του παππού του, του Ντελή-Μιχάλη. Μια νύχτα που `ταν ταμπουρωμένοι οι Έλληνες στο Φάληρο, κοντά στην Αθήνα, κι είχαν στήσει αντίκρα οι Τουρκαλάδες τα τσαντίρια τους, ο παππούς (του καπετάν Μιχάλη), μέθυσε. Ο αρχηγός (Καραϊσκάκης) είχε βγάλει διαταγή, κανένας μην κουνήσει από το ταμπούρι του, ωσότου καταφτάσουν το πρωί κι άλλοι καπεταναίοι. Λίγοι ήταν, μαθές, οι χριστιανοί, χιλιάδες οι Τούρκοι. Μα ο παππούς του (ο Ντελή- Μιχάλης) μέθυσε μαζί και με άλλους Κρητικούς- ποιος μπορούσε να τους κάμει ζάφτι; Χίμηξαν όξω από τα ταμπούρια τους, μπήκαν στα τούρκικα τσαντίρια, άρχισαν τις κουμπουριές… Πιάστηκαν χριστιανοί και Τούρκοι πριν της ώρας κι ο Καραϊσκάκης σκοτώθηκε.

Τον πήρε στο λαιμό του, τον πήρε στο λαιμό του… μουρμούρισε ο καπετάν Μιχάλης. Δεν πειράζει. Κι ο παππούς μου σκοτώθηκε. Όλοι θα σκοτωθούμε.

*1.Το μεϊτάνι μπαίνει πάνω από το γελέκι. Έχει μανίκια, και είναι ανοιχτό.

*2. Ο αδούλωτος και αγέλαστος καπετάν Μιχάλης στέκει μπροστά στις ζωγραφιές των ηρώων του 1821 και τους χαιρετά έναν- ένα, όπως κάνουμε συχνά στις εικόνες των αγίων. Μια τελετουργία, μια πράξη συμβολική, επικοινωνιακή. Μπροστά στην εικόνα του Καραϊσκάκη καίει μέρα νύχτα ένα καντηλάκι για τον αναπαημό( ανάπαυση) της ψυχής του ήρωα, του άγιου ήρωα. Ο καπετάν Μιχάλης «πνίγεται» από την αδικία, οι κρητικοί δεν ησύχασαν λεπτό στα χρόνια της τουρκοκρατίας, έπραξαν το σωστό, πάλευαν χωρίς σταματημό να διώξουν από την Κρήτη το κακό, και το κακό αυτό ήταν η Τουρκιά. Μένουν όμως στη σκλαβιά γιατί όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις και η Τουρκία θεωρούν την Κρήτη το στρατηγικότερο τόπο στη Μεσόγειο και όλα αυτά τα` αρπακτικά όρνια την έχουν βάλει στο μάτι. Αυτό επιβεβαιώθηκε και στον Β! παγκόσμιο πόλεμο( με τη δόλια στρατηγική του Τσώρτσιλ) και δυστυχώς φτάνει στις μέρες μας, στα 2020, με τα άθλια και παράνομα σχέδια των Τούρκων για γεωτρήσεις  και άλλες παράλογες απαιτήσεις.

6.Σκυμμένος σ` ένα χοντρό βιβλίο, μελετούσε το μεγάλο σηκωμό του `21 και σάστιζε ο νους του- τι αδερφοφαγωμάρες, τι κλεψιές και προδοσιές, και συνάμα, από τους ίδιους αγωνιστές, τι `ταν εκείνες οι αντραγαθιές της ράτσας μας, η λεβεντιά, ο έρωτας της λευτεριάς, το θεϊκό νταηλίκι! Κάθε τόσο ο Τίτυρος έβγαζε και σκούπιζε τα ματογυάλια του, θαρούσε πως αυτά του `φταιγαν και θάμπωναν τα γράμματα και δεν έβλεπε, μα ήταν τα μάτια του που βούρκωναν,..

Ο Τίτυρος, αδελφός του καπετάν Μιχάλη, δάσκαλος, αδύναμος, δειλός και διστακτικός, μεταμορφώνεται σιγά-σιγά σε άξιο πολεμιστή. Το Τίτυρος είναι παρατσούκλι που του κόλλησαν όταν ρώτησε τον πατέρα του, τον καπετάν Σήφακα: Τι τυρός είναι αυτός πατέρα; Τι τυρός, Τίτυρος. Μια κουβέντα αρκεί για ένα νέο όνομα, τόσο δυνατό που το κανονικό όνομα δεν αναφέρεται ποτέ πια. Να θυμηθούμε πως και ο καπετάν Μιχάλης είχε το παρατσούκλι καπετάν Κάπρος.

7.Μια φορά του `τυχε να διαβάσει σε μια φυλλάδα ένα λόγο που του `χε κάμει  μεγάλη εντύπωση: Ρώτησαν, λέει, μια μέρα τον Κανάρη, πως μπόρεσε κι έκαμε τόσες αντραγαθιές, κι ο Ψαριανός μπουρλοτιέρης αποκρίθηκε; «Γιατί πάντα μου, μωρέ παιδιά, έλεγα: Κωσταντή, θα πεθάνεις!» Από τη μέρα εκείνη ο καπετάν Πολυξίγκης έβαλε στραβά το φέσι του, κι είτε πια πόλεμος ξεσπούσε μπροστά του είτε γλέντι, « Πολυξίγκη, θα πεθάνεις!» μουρμούριζε κι έμπαινε πάντα πρώτος.

Ο καπετάν Πολυξίγκης  είναι το δεύτερο σημαντικό , μετά τον καπετάν Μιχάλη, πρόσωπο  στο μυθιστόρημα. Η περιφρόνηση του για τον θάνατο, η απαγωγή της Εμινέ  Χανούμ  και ο  μέγας έρωτας του για αυτήν την όμορφη Κερκέζα καθώς και τα γλέντια που έκανε μέσα στον τάφο του- τον είχε κτίσει ευρύχωρο για να χωρούν 5-6 γλεντιστάδες (ο ένας γλεντιστής ο περίφημος λυράρης Βεντούζος)- συνθέτουν έναν άξιο πρωταγωνιστή δίπλα αλλά και απέναντι από τον αδάμαστο καπετάν Μιχάλη. Τρίτος σε παλικαροσύνη και αντρειά είναι ο Τουρκοκρητικός  Νουρήμπεης  που έχει «αγοράσει» σε σκλαβοπάζαρο την αισθησιακή και πανέμορφη Εμινέ  Χανούμ. Το λογοτεχνικό αλλά και στοχαστικό εύρημα του Καζαντζάκη που αφορά τους τρεις τρανούς άντρες του Μεγάλου Κάστρου είναι το εξής:  Η Εμινέ Χανούμ διεγείρει την ερωτική διάθεση και των τριών. Ο μοιραίος ανεκπλήρωτος έρωτας του καπετάν Μιχάλη για την Εμινέ Χανούμ, η απαγωγή της από τον καπετάν Πολυξίγκη και ο βαρύς τραυματισμός του «ιδιοκτήτη» της Νουρήμπεη συνθέτουν ένα παράλληλο κόσμο με εκείνον των ξεσηκωμών  των επαναστάσεων, των πολέμων και των σφαγών των χριστιανών. Μία τραγωδία που το τέλος βρίσκει και τους τρεις άντρες αλλά και την Εμινέ νεκρούς. Η αιώνια αντιπαράθεση και συμμαχία: Έρως- Πόλεμος. Η θεά του έρωτα Αφροδίτη διατηρεί παράνομη σχέση με τον Θεό του πολέμου Άρη. Ένα από τα παιδιά τους είναι η πεντάμορφη Αρμονία.

8.…έπιναν, κι ύστερα έπιασαν τους μεγάλους αγωνιστές της Κρήτης, τον Κόρακα, το Χατζημιχάλη, τον Κριάρη, το Δασκαλογιάννη, κι έπιναν. Κι ύστερα έφτασαν στο Αρκάδι, ήπιαν τρεις μεγάλες κούπες στην υγειά του, κι ύστερα πήδηξαν στο `21 ήπιαν στην υγειά του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη, του Μιαούλη, του Οδυσσέα Αντρούτσου.

9.-Και τι χαμπάρια μας φέρνεις, λεβέντη μου, από κει απάνω, από την Ελλάδα; Ρώτησε κι έδειξε βορινά πέρα κατά τον ουρανό. Δεν έχετε πια τουρκαλάδες εσείς, ποιος τη χάρη σας!

-Δεν έχουμε Τούρκους, αποκρίθηκε ο Μήτρος, μα έχουμε κοτζαμπάσηδες και χωροφυλάκους και βουλευτάδες, ας` τα, μην τα ξεψαχνίζεις, γέροντα.

Ένας εθελοντής τσολιάς από τη Ρούμελη συζητά με τον καπετάν Σήφακα, τον πατέρα του καπετάν Μιχάλη. Η κουβέντα γίνεται στην αυλή του καπετάν Σήφακα το 1889.

10…ένας σπόρος είναι η λευτεριά, μα δεν ποτίζεται αυτός με νερό για να πιάσει, παρά με αίμα.

Τρίτη 9.6.20 Ο Θουκυδίδης γράφει για τον λοιμό της Αθήνας (430 π.Χ.) Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Μόλις τελείωσε ο πρώτος χρόνος του Πελοποννησιακού πολέμου, στην αρχή του θέρους, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί τους, με τα δύο τρίτα της συνολικής τους δύναμης, εισέβαλαν στην Αττική. Αρχηγός τους ήταν ο Αρχίδαμος του Ζευξιδάμου, ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων. Οργάνωσαν το στρατόπεδο τους και άρχισαν να λεηλατούν την ύπαιθρο χώρα. Τότε ακριβώς εμφανίστηκε ο λοιμός, που προκάλεσε τον θάνατο ενός μεγάλου ποσοστού των κατοίκων της Αθήνας, ανάμεσα στους και ο Περικλής μαζί με τα μέλη της οικογενείας του. Εκτιμάται ότι ο λοιμός σκότωσε από το 1/4 έως τo 1/3 του πληθυσμού της πόλης ο οποίος ανερχόταν τότε σε 300.000· νόσησαν και πέθαναν περίπου 300 ιππείς και 1.400 οπλίτες
Η επιδημία ξεκίνησε από το επίνειο της πόλης, τον Πειραιά. Διαδόθηκε το ίδιο καλοκαίρι, όταν ο Άγνων του Νικίου και ο Κλεόπομπος του Κλεινίου, που ήσαν συστρατηγοί του Περικλή, πήραν το εκστρατευτικό σώμα που είχε χρησιμοποιήσει εκείνος και πήγαν να χτυπήσουν τους Χαλκιδείς της Θράκης και την Ποτίδαια. Από τους τέσσερις χιλιάδες οπλίτες του σώματος αυτού η επιδημία «θέρισε» χίλιους πενήντα μέσα σε σαράντα μέρες: «Ούτε την Ποτίδαια πήραν ούτε άλλη καμιά επιτυχία είχαν, και τούτο επειδή ο στρατός είχε μεταφέρει, μαζί του, την λοιμική που έκανε θραύση στους οπλίτες, σε βαθμό που και αυτοί ακόμα οι οπλίτες της πρώτης εκστρατείας, οι οποίοι ήσαν υγιείς, κόλλησαν την αρρώστια από εκείνους που είχαν έρθει με τον Άγνωνα.»
Λοιμός σε αρχαία πόλη, πίνακας του 17ου αιώνα του Μίχιελ Σβέιρτς, ο οποίος θεωρείται πως αναφέρεται στο λοιμό των Αθηνών.
Παραδόξως η νόσος δεν μεταδόθηκε στα στρατεύματα των Σπαρτιατών, αν και έμειναν στην Αττική περισσότερο από κάθε άλλη φορά και την κατάστρεψαν ολόκληρη, και δεν επεκτάθηκε στην Πελοπόννησο, τουλάχιστον σε βαθμό άξιο λόγου: «Όσο καιρό οι Πελοποννήσιοι ήσαν στην Αττική και οι Αθηναίοι στην εκστρατεία, η επιδημία εξακολουθούσε να θερίζει και μέσα στην πολιτεία και στο εκστρατευτικό σώμα. Διαδόθηκε, μάλιστα, ότι οι Πελοποννήσιοι φοβήθηκαν την επιδημία —το έμαθαν από αυτομόλους και από τις πολλές φωτιές όπου οι Αθηναίοι έκαιγαν τους νεκρούς —κι έφυγαν γρήγορα από την Αττική. Ο λοιμός εμφανίστηκε και σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου κι επέστρεψε δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ. Ο Θουκυδίδης μολύνθηκε ο ίδιος αλλά κατάφερε να επιζήσει: «Εγώ, που αρρώστησα ο ίδιος και είδα, με τα μάτια μου, άλλους ν᾽ αρρωσταίνουν, θα περιγράψω την αρρώστια και τα συμπτώματά της, ώστε αν τύχει και ξανάρθει ποτέ, να τα έχει ο καθένας υπόψη του και να ξέρει την αρρώστια για να πάρει καλά τα μέτρα του.»
Ο λοιμός των Αθηνών συχνά θεωρείται πως ήταν ένα ξέσπασμα βουβωνικής πανώλης σε μια από τις πολλές μορφές της, αλλά διάφορες επανεκτιμήσεις των κριτηρίων σχετικά με τα επιδημιολογικά συμπτώματα, έκαναν τους ειδικούς να θεωρήσουν πιθανές και άλλες αρρώστιες όπως τύφο, ανεμοβλογιά, ιλαρά, και σύνδρομο τοξικού σοκ ή την ασθένεια του άνθρακα, η οποία εμφανίστηκε με την συγκέντρωση χιλιάδων προσφύγων εντός των τειχών καθώς και με τον συνωστισμό των παραγωγικών ζώων. Κατά τα τέλη του 20ού αιώνα υπήρξαν εκτιμήσεις ότι μπορεί να πρόκειται για τον Αιμορραγικό Πυρετό Έμπολα, επειδή τα συμπτώματα έχουν πολλές ομοιότητες με τα αντίστοιχα στην Αφρικανική ήπειρο, όπου εκδηλώθηκαν οι ασθένειες αυτές και ταυτοποιήθηκαν, ενώ ο Θουκυδίδης είχε αναφέρει την Αιθιοπία ως τόπο προέλευσης του ιού.
Το επόμενο κείμενο είναι από το Β’ Βιβλίο της Ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου· η μετάφραση είναι του Άγγελου Βλάχου.

«Δεν ήσαν πολλές μέρες στην Αττική όταν, για πρώτη φορά, παρουσιάστηκε στην Αθήνα η λοιμική. Λέγεται ότι η αρρώστια είχε άλλοτε παρουσιαστεί και σ᾽ άλλα μέρη, στην Λήμνο και σ᾽ άλλους τόπους, αλλά πουθενά δεν θυμόνταν επιδημία σε τόση έκταση και τόσο θανατηφόρα.  Ούτε οι γιατροί, που για πρώτη φορά αντιμετώπιζαν την αρρώστια και δεν την ήξεραν, μπορούσαν να βοηθήσουν (αντίθετα, πέθαιναν οι περισσότεροι επειδή έρχονταν σ᾽ επαφή με τους αρρώστους) ούτε τίποτε άλλο. Και οι παρακλήσεις στους Θεούς και στα μαντεία δεν ωφέλησαν σε τίποτε και οι άνθρωποι, αποκαμωμένοι από την λοιμική, τα παράτησαν και αυτά.
Η λοιμική πρωτοφάνηκε, όπως λένε, στην Αιθιοπία, πέρα από την Αίγυπτο. Έπειτα κατέβηκε στην Λιβύη και σε πολλά μέρη της αυτοκρατορίας του Βασιλέως.  Στην Αθήνα έπεσε ξαφνικά. Πρώτα εμφανίστηκε στον Πειραιά, όπου διαδόθηκε ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν δηλητηριάσει τα πηγάδια (ο Πειραιάς δεν είχε ακόμα βρύσες) και μετά απλώθηκε και στην απάνω πόλη, όπου άρχισαν να πεθαίνουν πάρα πολλοί.
Αφήνω στον καθένα, γιατρό ή αδαή, να εξηγήσει, κατά τα όσα ξέρει, από πού ήρθε και ποιά ήταν η αιτία της λοιμικής που προκαλούσε τέτοιαν αναταραχή στον οργανισμό, οδηγώντας τον από την υγεία στον θάνατο. Εγώ, που αρρώστησα ο ίδιος και είδα, με τα μάτια μου, άλλους ν᾽ αρρωσταίνουν, θα περιγράψω την αρρώστια και τα συμπτώματά της, ώστε αν τύχει και ξανάρθει ποτέ, να τα έχει ο καθένας υπόψη του και να ξέρει την αρρώστια για να πάρει καλά τα μέτρα του. Τον χρόνο εκείνο, όπως το παραδέχονται όλοι, σημειώθηκαν πολύ λίγες άλλες αρρώστιες και όσοι υπέφεραν από κάτι άλλο προγενέστερα, πάθαιναν όλοι λοιμική. Όλοι, όμως, όσοι ήσαν υγιείς πάθαιναν την αρρώστια ξαφνικά. Στην αρχή με δυνατούς πονοκεφάλους, ψηλό πυρετό, με φλόγωση των ματιών, που κοκκίνιζαν. Το στόμα βρωμούσε.  Μετά απ᾽ αυτό άρχιζε φτέρνισμα και η αρρώστια κατέβαινε ύστερα από λίγο στο στήθος, προκαλώντας δυνατό βήχα. Όταν κατέβαινε στην καρδιά, προκαλούσε μεγάλη αναταραχή και πολύ οδυνηρούς εμετούς και κενώσεις κάθε είδους χολής, απ᾽ τα όσα έχουν περιγράψει οι γιατροί.  Μετά, τους περισσότερους τους έπιανε λόξιγκας που προκαλούσε δυνατούς σπασμούς. Σ᾽ άλλους σταματούσε γρήγορα, σ᾽ άλλους κρατούσε πολύ. Το σώμα, εξωτερικά, δεν ήταν, στην αφή, πολύ θερμό ούτε κίτρινο, αλλά κοκκινωπό και χλωμό, γεμάτο φουσκαλίδες κι εξανθήματα. Όμως, ο εσωτερικός πυρετός ήταν τόσο μεγάλος, ώστε οι άρρωστοι δεν μπορούσαν να υποφέρουν ούτε τα πιο λεπτά ρούχα ούτε σεντόνια ούτε άλλο τι και ήθελαν να μένουν γυμνοί. Ένιωθαν μεγάλη ανακούφιση αν μπορούσαν να μπουν σε δροσερό νερό. Και πολλοί, που δεν είχαν κανένα να τους προσέχει, αυτό έκαναν, κι έπεφταν στις στέρνες τυραννισμένοι από ακατάπαυτη δίψα που όσο κι αν έπιναν δεν μπορούσαν να την σβήσουν. Δεν μπορούσαν να βρουν καμιά ανάπαυση και τους βασάνιζε η αϋπνία. Όσο η αρρώστια ήταν στην οξεία φάση της, το σώμα άντεχε καταπληκτικά και δεν αδυνάτιζε. Έτσι, οι περισσότεροι πέθαιναν ή την εβδόμη ή την ενάτη μέρα από τον ψηλό πυρετό, ενώ είχαν ακόμα δυνάμεις. Αν περνούσαν αυτό το στάδιο, τότε η αρρώστια κατέβαινε στην κοιλιά όπου προκαλούσε έλκος και ακατάσχετη διάρροια και, τότε, οι περισσότεροι πέθαιναν από εξάντληση. Η αρρώστια διαπερνούσε όλο το σώμα. Αρχίζοντας απ᾽ το κεφάλι, κατέβαινε σ᾽ ολόκληρο το σώμα κι αν κανείς άντεχε, περνούσε στα άκρα όπου φανερώνονταν τα σημάδια της. Πρόσβαλλε τα γεννητικά όργανα και τα χέρια και τα πόδια. Πολλοί σώθηκαν, άλλοι έμειναν παράλυτοι στα άκρα τους. Άλλοι έχασαν το φως τους και άλλοι πάθαιναν αμνησία. Όταν έγιναν καλά, δεν ήξεραν ποιοί ήσαν οι ίδιοι και δεν αναγνώριζαν τους συγγενείς τους και τους φίλους τους.

Η αρρώστια ήταν τέτοια, ώστε οι λέξεις δεν φτάνουν για να την περιγράψει κανείς, και χτυπούσε τόσο βαριά, ώστε δεν ήταν δυνατόν ν᾽ ανθέξει ανθρώπινη φύση. Ότι η αρρώστια αυτή δεν έχει καμιά σχέση με τις συνηθισμένες αρρώστιες, φάνηκε καθαρά από το ότι τα όρνια και τ᾽ άλλα τετράποδα ζώα, όσα τρώνε ανθρώπινο κρέας, δεν ζύγωναν τα πολλά άταφα σώματα κι αν τ᾽ άγγιζαν ψοφούσαν. Και είναι βέβαιο ότι τα όρνια αυτά εξαφανίστηκαν και δεν τα ᾽βλεπε κανείς ούτε γύρω από τα πτώματα ούτε αλλού. Για τους σκύλους ήταν ακόμα πιο φανερό, αφού είναι κατοικίδια ζώα.
Αυτά ήσαν γενικά τα χαρακτηριστικά της αρρώστιας, αν και παραλείπω πολλά ασυνήθιστα συμπτώματα που διαφέραν από περίπτωση σε περίπτωση. Όσο διαρκούσε η επιδημία αυτή, δεν παρουσιάστηκε καμιά απ’ τις συνηθισμένες αρρώστιες, κι αν παρουσιαζόταν κατέληγε στην λοιμική. Πέθαιναν οι άνθρωποι, και όσοι δεν είχαν καμιά περιποίηση και άλλοι, παρ᾽ όλες τις περιποιήσεις. Μπορεί κανείς να πει ότι κανένα αποτελεσματικό φάρμακο δεν βρέθηκε, γιατί εκείνο που ωφελούσε τον ένα έβλαπτε τον άλλο. Καμιά κράση, ισχυρή ή αδύνατη, δεν μπορούσε ν᾽ αντισταθεί στην αρρώστια που τους σάρωνε όλους, ακόμα κι εκείνους τους οποίους νοσήλευαν με κάθε φροντίδα. Το χειρότερο απ᾽ όλα δεν ήταν μόνο η κατάθλιψη εκείνων που αρρώσταιναν κι απελπίζονταν αμέσως, αφήνοντας τον εαυτό τους αντί ν᾽ αντιδράσουν, αλλά και το ότι, νοσηλεύοντας ο ένας τον άλλο, κολλούσαν την αρρώστια και πέθαιναν σαν τα πρόβατα. Αυτό προκάλεσε την μεγαλύτερη καταστροφή και τούτο επειδή ή αποφεύγαν, από φόβο, να περιποιηθούν τους αρρώστους και αυτοί πέθαιναν έρημοι —κι έτσι άδειασαν πολλά σπίτια γιατί δεν ήταν κανείς να τους κοιτάξει— ή τότε επικοινωνούσαν με τους αρρώστους, κολλούσαν την λοιμική και πέθαιναν. Τούτο συνέβαινε κυρίως σε όσους, από καλοσύνη και φιλότιμο πήγαιναν, αψηφώντας τον εαυτό τους, σε αρρώστους φίλους τους. Αλλού πάλι, και αυτοί οι συγγενείς, τσακισμένοι από την συμφορά, παρατούσαν και τα μοιρολόγια ακόμα. Τον μεγαλύτερο οίκτο για τους αρρώστους και τους ετοιμοθάνατους ένιωθαν όσοι είχαν πάθει την αρρώστια και είχαν σωθεί. Ήξεραν τί σημαίνει η αρρώστια, ενώ οι ίδιοι δεν είχαν πια φόβο. Η αρρώστια δεν πρόσβαλλε ποτέ τον ίδιο άνθρωπο δεύτερη φορά ή, αν τούτο συνέβαινε, δεν ήταν θανατηφόρα. Οι άλλοι μακάριζαν όσους είχαν σωθεί, και οι ίδιοι απ᾽ την μεγάλη τους χαρά, είχαν την μάταιη ελπίδα ότι δεν θα πέθαιναν πια ποτέ από άλλη αρρώστια.
Εκείνο που χειροτέρεψε πολύ την κατάσταση ήταν η συγκέντρωση μέσα στην πόλη όλου του πληθυσμού της υπαίθρου. Υπέφεραν περισσότερο οι πρόσφυγες. Μη έχοντας σπίτια, ζούσαν σε πνιγηρές καλύβες μέσα στο καλοκαίρι και πέθαιναν ανάκατα ο ένας απάνω στον άλλο ή σέρνονταν μες στους δρόμους μισοπεθαμένοι, ενώ άλλοι, από την άσβηστη δίψα τους, μαζεύονταν γύρω από τις βρύσες. Οι περίβολοι των ναών, όπου είχαν κατασκηνώσει, ήσαν γεμάτοι νεκρούς που πέθαιναν εκεί, γιατί καθώς φούντωνε το κακό, οι άνθρωποι, βασανισμένοι απ᾽ την αρρώστια, έφταναν σε απόγνωση κι αδιαφορούσαν πια για τα ιερά και τα όσια. Δεν τηρούσαν πια καμιά απ᾽ τις τελετές για την ταφή των νεκρών κι ο καθένας έθαβε τους δικούς του όπως μπορούσε. Πολλοί, που, απ᾽ τους πολλούς θανάτους στην οικογένειά τους, τους είχαν λείψει τα χρειαζούμενα, μεταχειρίζονταν άπρεπους τρόπους. Άλλοι αποθέταν τον δικό τους νεκρό σε ξένη έτοιμη πυρά κι έβαζαν φωτιά στα ξύλα κι άλλοι έριχναν τον νεκρό τους επάνω σε πυρά όπου καιγόταν άλλος νεκρός κι έφευγαν γρήγορα.
Αλλά η λοιμική προκάλεσε και πολλά άλλα κακά που πρώτη φορά αναφάνηκαν στην πολιτεία, γιατί ο καθένας τολμούσε πιο φανερά, τώρα, να κάνει πράγματα που πριν τα έκανε κρυφά, και τούτο επειδή έβλεπαν πόσο απότομη είναι η μεταβολή της τύχης του ανθρώπου. Πλούσιοι πέθαιναν ξαφνικά και φτωχοί, που δεν είχαν ποτέ τίποτε, τους κληρονομούσαν κι έπαιρναν αμέσως όλη τους την περιουσία. Έτσι, οι περισσότεροι, βλέποντας πόσο εφήμερος είναι ο πλούτος και αβέβαιη η ζωή, βιάζονταν να ξοδέψουν τα χρήματά τους και να τα χαρούν. Κανείς δεν ήταν πια πρόθυμος να υποβληθεί σ᾽ οποιοδήποτε κόπο για κάτι που άλλοτε μπορούσε να φανεί χρήσιμο, και τούτο επειδή σκεπτόταν ότι ήταν πιθανό να πεθάνει προτού τελειώσει εκείνο για το οποίο θα κόπιαζε. Η ευχαρίστηση της στιγμής και το άμεσο κέρδος κατάντησε να θεωρείται και καλό και χρήσιμο. Ούτε ο φόβος των Θεών ούτε οι νόμοι των ανθρώπων τους συγκρατούσαν. Επειδή έβλεπαν ότι όλοι πέθαιναν, χωρίς διάκριση, δεν είχαν πια την αίσθηση του τί ήταν ευσέβεια και τί δεν ήταν και κανείς δεν πίστευε πως θα γλυτώσει απ᾽ την αρρώστια για να δώσει λόγο και να τιμωρηθεί για τις άδικες πράξεις του. Όλοι θεωρούσαν ότι η τιμωρία, που κρεμόταν κιόλας πάνω απ᾽ το κεφάλι τους, ήταν πολύ βαρύτερη από κάθε άλλην κι έπρεπε, προτού την υποστούν, να χαρούν κάπως τη ζωή.

Τέτοιες ήσαν οι συμφορές που πάθαιναν οι Αθηναίοι. Μέσα στην πολιτεία πέθαιναν οι άνθρωποι κι έξω στην ύπαιθρο τα κτήματά τους καταστρέφονταν. Μέσα στην συμφορά θυμήθηκαν μερικοί, όπως ήταν φυσικό, και άλλες προφητείες, αλλά και τον ακόλουθο χρησμό που, καθώς έλεγαν οι γεροντότεροι, τον έψελναν άλλοτε:
«Θά ᾽ρθει πόλεμος δωρικός και μαζί του λοιμός».

Πολλές φιλονικίες έγιναν τότε, γιατί άλλοι έλεγαν ότι στον χρησμό δεν γινόταν λόγος για λοιμό (αρρώστια) αλλά για λιμό (πείνα), επικράτησε όμως η γνώμη ότι το σωστό ήταν λοιμός, επειδή οι άνθρωποι ερμήνευαν τον χρησμό ανάλογα με τα παθήματά τους. Νομίζω ότι, αν ποτέ ξαναγίνει δωρικός πόλεμος και τύχει να έρθει μαζί λιμός, θα τον ερμηνέψουν όπως θα ταιριάζει στην περίσταση. Θυμήθηκαν τότε —όσοι τον ήξεραν— και τον χρησμό που είχε δώσει ο θεός, όταν τον ρώτησαν οι Λακεδαιμόνιοι αν έπρεπε να κηρύξουν πόλεμο και είχε αποκριθεί ότι, αν πολεμούσαν με όλες τους τις δυνάμεις, θα νικούσαν και ότι ο ίδιος θα τους βοηθήσει. Γι᾽ αυτό και θεωρούσαν ότι τα όσα συνέβαιναν είχαν σχέση με τον χρησμό, γιατί η επιδημία άρχισε μόλις είχαν κάνει εισβολή οι Πελοποννήσιοι, και δεν επεκτάθηκε στην Πελοπόννησο, τουλάχιστον σε βαθμό άξιο λόγου, αλλά θέρισε κυρίως την Αθήνα και μερικά άλλα πυκνοκατοικημένα μέρη. Αυτά είναι τα της επιδημίας.»

Δευτέρα 8.6.20 Μπίλη Χρόνια Πολλά!

Ελευσίνα. Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2021.  Άρθρο του Κ.Ν.Μ.Καζαμιάκη.

Πάμε τώρα με τραγούδια, τη βασίλισσα Θεά, την καρποφόρο Δήμητρα να τιμήσουμε, με τους μελωδικότερους ύμνους και να χορέψουμε με τα ρυθμικότερα τραγούδια.
Ω! Δήμητρα των αγνών και ιερών Μυστηρίων, μεγάλη βασίλισσα, συμπαραστάσου μας, φώτισε μας, σώσε το πανηγύρι που κάνουμε για σένα την ολοήμερη, χαρούμενη γιορτή. Πολλά κωμικά θα πούμε αλλά και πολλά σοβαρά και σπουδαία όπως αρμόζει στην πάνσεπτη γιορτή σου. Και εγώ (ο Αριστοφάνης) με τα κωμικά και τα σοβαρά θα νικήσω τον θεατρικό αγώνα και θα βραβευτώ. Αριστοφάνους, Βάτραχοι, 384-395.
Ο Διόνυσος θεός της βλαστήσεως, του αμπελιού, του κρασιού, της μέθης, της έκστασης και του Θεάτρου συναντάται με τη μεγάλη ελευσίνια θεότητα, την Δήμητρα, στην Γαία (Γή). Οι δύο μέγιστες αυτές χθόνιες θεότητες, θεότητες έχουν ρίζες στην Γαία Μητέρα, στη Γή.
Η λαϊκή θρησκεία του Διόνυσου, όπως και της Δήμητρας, έχουν χαρακτήρα χθόνιο, μυστηριακό, εκστατικό, οργιαστικό.
Το έργον των Θεών διακόπτομεν εμείς,
τα βιαστικά και άπειρα όντα της στιγμής.
Στης Ελευσίνας και της Φθίας τα παλάτια
η Δήμητρα κι` η Θέτις αρχινούν έργα καλά
μες σε μεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν. Αλλά
πάντοτε ορμά η Μετάνειρα από τα δωμάτια
του βασιλέως, ξέπλεγη και τρομαγμένη,
και πάντοτε ο Πηλεύς φοβάται κ` επεμβαίνει.
Κ.Π.Καβάφης (1863-1933), “Διακοπή”, Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος.

Η Ελευσίνα ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιερά στην αρχαία εποχή. Μια ιερή πόλη με οικουμενική ακτινοβολία και αδιάκοπη παρουσία για περισσότερα από 1800 χρόνια.
Ιερή πόλη, ανάμεσα στις ιερότερες της αρχαιότητος, έμεινε γνωστή στην παγκόσμια ιστορία, για τα Ελευσίνια Μυστήρια και τις τελετές Μυήσεως των Μυστών.
Υπήρξε κέντρο λατρείας της Δήμητρας και της Κόρης Περσεφόνης και κατ` επέκταση της Γης Μητέρας. Η θεά Δήμητρα, θεά της Γης, της γονιμότητας, της σωστής καλλιέργειας και φροντίδας της γης λατρεύτηκε στην Ελευσίνα από τον 14ο αι π.Χ. μέχρι το τέλος του 4ου αι μ.Χ. Ψήγματα και επιρροές των ελευσίνιων τελετών και μυστηρίων έφτασαν μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
Δύο ιερές πόλεις, η Αθήνα της θεάς Αθηνάς και η Ελευσίνα της θεάς Δήμητρας, συνδέονται με την ονομαστή Ιερά Οδό, μήκους περίπου 22χιλιομέτρων.
…δεν πρέπει να κυκλοφορούν αυτοκίνητα στην Ιερά Οδό. Είναι ιεροσυλία να χρησιμοποιείς την Ιερά Οδό σαν να είναι αυτοκινητόδρομος. Πρέπει να περπατάμε, να βαδίζουμε όπως οι αρχαίοι πάνω σ` αυτόν τον ιερό δρόμο και ν` αφήνουμε όλο μας το είναι να ξεχειλίζει από φως.
Τον ιερό αυτό δρόμο τον χάραξαν πόδια ευλαβικά, παγανιστικά καθώς όδευαν προς την ιερή Ελευσίνα, προς την Μύηση.
Χένρι Μίλερ (1891-1980), Ο κολοσσός του Μαρουσιού, και Πρώτες εντυπώσεις από την Ελλάδα.

Η ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΟ 2021.
Ο θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης λειτουργεί από το 1985 με πρώτη τιμώμενη πόλη την Αθήνα. Η ιδέα ανήκε στην Μελίνα Μερκούρη που ήταν τότε Υπουργός Πολιτισμού. Άλλες ελληνικές πόλεις που είχαν αυτή τη διάκριση ήταν η Θεσσαλονίκη, το 1997 και η Πάτρα το 2006.
Η Ελευσίνα θα είναι η τέταρτη ελληνική πόλη που θα γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και μάλιστα την ίδια χρονιά που θα τιμούμε τα 200 χρόνια από το 1821.
Άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που τιμήθηκαν με τη διάκριση αυτή είναι η Φλωρεντία (1986), Άμστερνταμ (1987), Βερολίνο (1988), Παρίσι (1989), Μαδρίτη (1992), Λισαβόνα (1994), Κοπεγχάγη (1996), Πράγα (2000), Κωνσταντινούπολη (2010) κ.α.
Απομένει ένας χρόνος μέχρι την «έλευση» του 2021. Τότε η Ελευσίνα θα είναι η τιμώμενη πόλη της Ευρώπης. Αν εμείς, οι σύγχρονοι Έλληνες, καταφέρουμε να αποδώσουμε στην Ιερή Πόλη της Ελευσίνας, ένα μέρος της λαμπρότητας, της πνευματικότητος, της φυσικής ομορφιάς και του μυστηρίου που είχε στο παρελθόν, τότε θα μπορέσει… η Περσεφόνη στου κόσμου το μπαλκόνι να ξαναβγεί.
Ο Νίκος Γκάτσος (1914-1992), έγραψε το ποίημα “ο εφιάλτης της Περσεφόνης” που μελοποίησε ο Μάνος Χατζηδάκις το 1976.
Ο ποιητής, θρηνώντας για την κατάσταση της Ελευσίνας, μας λέει πως η ωραιότερη, ευφορώτερη, πνευματικότερη και φωτεινότερη πόλη της αρχαιότητος έγινε στα χρόνια μας, ένας απέραντος μολυσμένος και φονικός σκουπιδότοπος.
Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.
Κοιμήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι ποτέ μην ξαναβγείς.
Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.
Κοιμήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι ποτέ μην ξαναβγείς.
Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.
Κοιμήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι ποτέ μην ξαναβγείς.
Σημ. 1. Άγε νυν ετέραν ύμνων ιδέαν την καρποφόρον βασίλειαν
Δήμητρα θεάν επικοσμούντες ζαθέαις μολπαίς κελαδείτε.
Δήμητερ αγνών οργίων
άνασσα συμπαραστάτει,
και σώζε τον σαυτής χορόν,
και μ’ ασφαλώς πανήμερον
πασαί τε και χορεύσαι,
και πολλά μεν γέλοιά μ’ εί-
πείν, πολλά δε σπουδαία, και
της σης εορτής αξίως
παίσαντα και σκώψαντα νι-
κήσαντα ταινιούσθαι.

Κυριακή 7.6.20 Κάθε Κυριακή μεσημέρι, ωραία παρέα, ωραία ατμόσφαιρα, ωραίοι καλλιτέχνες, αξίζει τον κόπο να το επισκεφθείτε, Αριστοφάνους 13 Ψυρρή

Σάββατο 6.6.20  ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΔΗΜΟΥ ΒΙΑΝΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ «Ο ΔΙΑΒΑΤΗΣ»

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αθήνα 5.6.2020

Αγαπητά μέλη του «Διαβάτη», αγαπητοί συνδημότες
Εδώ και μήνες βιώνουμε μια πρωτόγνωρη και πολύπλευρη υγειονομική κρίση, η οποία αγγίζει τον πυρήνα της ζωής μας και της επικοινωνίας μας με περιορισμούς και εύλογα συναισθήματα φόβου αλλά και την αδήριτη ανάγκη προστασίας των ευάλωτων μελών μας. Ως Διοικητικό Συμβούλιο ενός εκ των ιστορικών κρητικών συλλόγων στην Αττική από την πρώτη στιγμή ανταποκριθήκαμε στις απαιτήσεις των καιρών αναστέλλοντας τη δραστηριότητά μας με τη ματαίωση των μαθημάτων χορού, την αναβολή έναρξης του μουσικού τμήματος και την αναστολή των προγραμματισμένων μηνιαίων συναντήσεών μας. Εγκαταλείψαμε, επίσης, τον σχεδιασμό ανοιξιάτικης εκδρομής του Συλλόγου, την οποία περίμεναν πολλά μέλη μας, που έχουν τακτική παρουσία στα δρώμενα του «Διαβάτη».
Ωστόσο, η αναβολή των πολιτιστικών εκδηλώσεων μάς πονάει ακόμη περισσότερο. Αξίζει να σημειωθεί ότι με πρωτοβουλία του Προέδρου του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης κ. Παύλου Μπαριτάκη, ο «Διαβάτης» μαζί με την Περιφέρεια, τον Δήμο Βιάννου και τα πολιτιστικά Σωματεία της Βιάννου επρόκειτο να συμμετέχει ενεργά στην επέτειο της εκατοεντηρίδας από τον θάνατο του Ι. Κονδυλάκη. Μάλιστα υπήρξε και προφορική αρχική συμφωνία του Διαβάτη με την Ε.Σ.Η.Ε.Α. για συνδιοργάνωση συνεδρίου και στην Αθήνα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Ιωάννη Κονδυλάκη. Ομιλίες, εκδοτικές προσπάθειες, πολιτιστικές εκδηλώσεις συμπλήρωναν τον σχεδιασμό μας μέχρι το τέλος του έτους με ειδική μνεία στις τεράστιες απώλειες για τον Σύλλογό μας, αυτές του καθηγητή Εμμ. Μικρογιαννάκη και της ιατρού Τιτίκας Μανδαλάκη. Επίσης αναβλήθηκε για το Φθινόπωρο η έναρξη του κύκλου πνευματικών συναντήσεων του Διαβάτη, που ήταν προγραμματισμένη για τις 23 Μαρτίου 2020 με αφιέρωμα στην συμβολή της Κρήτης στην Επανάσταση του 1821.
Είναι προφανές ότι οφείλουμε να αναπροσαρμόσουμε τους σχεδιασμούς μας σύμφωνα με τους όρους που οι ειδικοί επιβάλλουν. Θα κάνουμε ό,τι είναι απαραίτητο για να προφυλάξουμε τους ανθρώπους μας και να τους ξαναβρούμε υγιείς μόλις οι περιστάσεις το επιτρέψουν.
Δηλώνουμε, εντούτοις, ότι, σε κάθε περίπτωση, θα βρούμε τρόπο, να τιμήσουμε τη μνήμη των εκτελεσθέντων υπό των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στο Ολοκαύτωμα της επαρχίας Βιάννου. Η οφειλόμενη τιμή στους προγόνους μας ούτε αναστέλλεται, ούτε αναβάλλεται.
Τέλος, το Δ.Σ. κάνει έκκληση στα μέλη του να διατηρήσουν την επαφή τους με τον Σύλλογο, με επισκέψεις στην ενδιαφέρουσα ιστοσελίδα μας (odiavatis.gr), με το Facebook του «Διαβάτη» (Diavatis Viannos), μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (odiavatis@gmail.com), ή μέσω τηλεφωνικής κλήσης στα μέλη του Δ.Σ. Παρατηρήσεις, ιδέες και προτάσεις παρεμβάσεων είναι καλοδεχούμενες και αναγκαίες. Ακόμη και στην κρίση πανδημίας ο «Διαβάτης» θα παραμείνει το σημείο αναφοράς των Βιαννιτών στην Αττική.
Εν όψει της εορτής της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος ευχόμαστε χρόνια πολλά σε όλους!

Παρασκευή 5.6.20 Ανέκδοτο από τον Στ. Μονιάκη: Η συκιά

Δευτέρα 1.6.20 ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Διπολική διαταραχή από τη Βικιπαίδεια

Διπολική διαταραχή χαρακτηρίζεται από δύο συναισθηματικές διαταραχές, τη μανία και την κατάθλιψη.
Συμπτώματα mood swing, anhedonia, Αϋπνία, Υπερυπνία, αυταπάτη, Αφασία, hallucination, υπερσεξουαλικότητα, Μανία, Υπομανία, Κατάθλιψη, Κούραση, psychomotor agitation Edit this on Wikidata

Η διπολική διαταραχή (γνωστή και ως διπολική συναισθηματική διαταραχή, μανιοκαταθλιπτική διαταραχή ή απλώς μανιοκατάθλιψη), είναι μια ψυχική νόσος. Τα άτομα με διπολική διαταραχή βιώνουν επεισόδια ανεβασμένης ή ευερέθιστης διάθεσης γνωστά ως μανία εναλλασσόμενα με επεισόδια κατάθλιψης. Αυτά τα επεισόδια μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητα του. Σχεδόν το 4% των ανθρώπων παγκοσμίως έχουν διπολική διαταραχή, είναι το ίδιο συχνή σε άνδρες και γυναίκες και εμφανίζεται συνήθως σε νεαρή ηλικία. Η αιτία που προκαλεί την διαταραχή δεν είναι ξεκάθαρη αλλά οι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες θεωρείται πως παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της διαταραχής. Η θεραπεία περιλαμβάνει σταθεροποιητές διάθεσης όπως το λίθιο, αντιεπιληπτικά φάρμακα καθώς και ψυχοθεραπεία.
Υπάρχουν γενικευμένα προβλήματα με κοινωνικό στίγμα, στερεότυπα καθώς και προκατάληψη ενάντια σε άτομα με διπολική διαταραχή, ωστόσο η διπολική διαταραχή έχει συνδεθεί και με την δημιουργικότητα και ακόμη και την ιδιοφυΐα, και πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο ζωγράφος Βίνσεντ βαν Γκογκ, η ηθοποιός και συγγραφέας Κάρι Φίσερ, η συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ, και ο Καλλιτέχνης Kanye West, έπασχαν και πάσχουν από αυτή.
• Συμπτωματολογία
Η μανία είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό της διπολικής διαταραχής και μπορεί να συμβεί με διαφορετικά επίπεδα σοβαρότητας. Σε ηπιότερα επεισόδια μανίας, γνωστά ως υπομανία, τα άτομα εμφανίζονται ενεργητικά, ευερέθιστα, και μπορεί να είναι πολύ παραγωγικά. Όταν η μανία γίνεται πιο σοβαρή, τα άτομα αρχίζουν να συμπεριφέρονται αλλοπρόσαλλα και παρορμητικά, παίρνοντας συχνά λανθασμένες αποφάσεις και έχουν μη ρεαλιστικές ιδέες για το μέλλον, ενώ η ανάγκη για ύπνο μειώνεται σημαντικά. Σε πολύ σοβαρά επεισόδια μανίας, τα άτομα μπορεί να βιώσουν πολύ διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις για τον κόσμο και την πραγματικότητα, αυτό είναι γνωστό και ως ψύχωση.
Τα άτομα που βιώνουν μανιακά επεισόδια, επίσης, συχνά βιώνουν και καταθλιπτικά επεισόδια. Κάποιοι βιώνουν μια κατάσταση στην οποία παρουσιάζονται ταυτόχρονα χαρακτηριστικά μανίας και κατάθλιψης, αυτά ονομάζονται μικτά επεισόδια και είναι τα πιο ευμετάβλητα στο πλαίσιο της διαταραχής. Τα μανιακά και καταθλιπτικά επεισόδια διαρκούν από λίγες ημέρες έως μερικούς μήνες.
• Μανιακά επεισόδια
Η μανία είναι μια περίοδος αυξημένης ή ευερέθιστης διάθεσης, η οποία μπορεί να λάβει τη μορφή της ευφορίας, και διαρκεί για τουλάχιστον μία εβδομάδα (λιγότερο εάν απαιτείται νοσηλεία).
Στο κατώφλι της αιωνιότητας, πίνακας του Βίνσεντ βαν Γκογκ από τα 1890 που συμβολίζει την απόγνωση που χαρακτηρίζει την κατάθλιψη, ο Βαν Γκογκ έπασχε από διπολική διαταραχή, κάποιοι υποθέτουν ότι κατά την διάρκεια μικτού επεισοδίου έκοψε το ίδιο του το αυτί.
Τα άτομα με μανία συνήθως βιώνουν μια αύξηση στην ενέργεια και μειωμένη ανάγκη για ύπνο, και πολλές φορές μπορεί να κοιμούνται μόλις τρεις ή τέσσερις ώρες κάθε νύχτα. Μερικοί μπορεί να περάσουν μέρες χωρίς ύπνο. Ένα μανιακό άτομο μπορεί να εμφανίζει ταχύ ρυθμό ομιλίας και να εμφανίζει την αίσθηση της πίεσης του λόγου, καθώς και οι σκέψεις του φαίνεται να αλλάζουν με ταχύ ρυθμό. Κατά την διάρκεια της μανίας η προσοχή ενός ατόμου διασπάται εύκολα. Η κριτική ικανότητα του ανθρώπου επίσης επηρεάζεται αρνητικά και οι πάσχοντες μπορεί να κάνουν μεγάλες δαπάνες ή να παρουσιάζουν επικίνδυνη συμπεριφορά που δεν είναι φυσιολογική γι’ αυτούς. Η χρήση ουσιών είναι συχνή και η συμπεριφορά τους μπορεί να γίνει επιθετική και ενοχλητική. Μπορεί να αισθάνονται εκτός ελέγχου ή σαν να έχουν «επιλεγεί για μια ειδική αποστολή» καθώς εμφανίζουν μεγαλοπρεπείς και παραληρητικές ιδέες. Η σεξουαλική ορμή μπορεί να αυξηθεί. Στην πιο ακραία μορφή μανίας, ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει ψύχωση ή διάσπαση από την πραγματικότητα, όπου η σκέψη επηρεάζεται μαζί με την διάθεση. Αυτό μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε βίαιες συμπεριφορές. Μερικοί άνθρωποι με μανία βιώνουν έντονο άγχος και ευερεθιστότητα (σε σημείο οργής), ενώ άλλοι είναι αισιόδοξοι και ευφορικοί.
Η έναρξη ενός μανιακού επεισοδίου συχνά προαναγγέλλεται από διαταραχές του ύπνου. Αλλαγές στη διάθεση, ψυχοκινητικές αλλαγές και αλλαγές στην όρεξη καθώς και μια αύξηση του άγχους μπορεί επίσης να εμφανιστούν έως τρεις εβδομάδες πριν από την ανάπτυξη ενός μανιακού επεισοδίου.
• Υπομανιακά επεισόδια
Η υπομανία χαρακτηρίζεται από ήπια έως μέτρια επίπεδα αυξημένης διάθεσης όπως αισιοδοξία, πίεση του λόγου και αυξημένη δραστηριότητα καθώς και μειωμένη ανάγκη για ύπνο. Σε γενικές γραμμές, η υπομανία δεν προκαλεί δυσλειτουργία όπως η μανία. Πολλά άτομα με υπομανία είναι στην πραγματικότητα πιο παραγωγικοί από ό,τι συνήθως, ενώ τα μανιακά άτομα έχουν δυσκολία να ολοκληρώσουν τις εργασίες που τους ανατίθενται. Μερικοί άνθρωποι με υπομανία δείχνουν αυξημένη δημιουργικότητα, αν και άλλοι επιδεικνύουν κακή κρίση και ευερεθιστότητα. Πολλοί παρουσιάζουν έντονη σεξουαλική ορμή. Στην υπομανία ωστόσο δεν παρουσιάζονται ψυχωσικά χαρακτηριστικά.
Η υπομανία μπορεί να είναι ευχάριστη για το άτομο που την βιώνει. Έτσι, ακόμα και όταν η οικογένεια και οι φίλοι αναγνωρίζουν εναλλαγές της διάθεσης, το άτομο συχνά θα αρνηθεί ότι κάτι δεν πάει καλά με την διάθεση του. Εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, ένα επεισόδιο υπομανίας μπορεί να διαρκέσει οπουδήποτε από λίγες ημέρες έως αρκετά χρόνια, όμως συνήθως τα συμπτώματα διαρκούν για μερικές εβδομάδες έως μερικούς μήνες.
• Καταθλιπτικά επεισόδια
Τα σημεία και συμπτώματα της καταθλιπτικής φάσης της διπολικής διαταραχής περιλαμβάνουν αίσθημα θλίψης, άγχους, ενοχής, θυμό, απομόνωση και απελπισία καθώς και διαταραχές στον ύπνο και την όρεξη. Κόπωση και απώλεια ενδιαφέροντος σε συνήθως ευχάριστες δραστηριότητες, προβλήματα συγκέντρωσης, μοναξιά, απέχθεια προς τον εαυτό, απάθεια ή αδιαφορία, αποπροσωποποίηση, απώλεια ενδιαφέροντος για σεξουαλική δραστηριότητα, κοινωνικό άγχος, ευερεθιστότητα, χρόνιος πόνος (με ή χωρίς γνωστή αιτία), έλλειψη κινήτρων και σκέψεις αυτοκτονίας επίσης εμφανίζονται. Σε σοβαρές περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να γίνει ψυχωτικό, μια κατάσταση γνωστή ως διπολική κατάθλιψη με ψυχωσικά χαρακτηριστικά. Αυτά τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ψευδαισθήσεις ή, λιγότερο συχνά, παραισθήσεις, συνήθως δυσάρεστες. Ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο διαρκεί για τουλάχιστον δύο εβδομάδες, και μπορεί να συνεχιστεί για πάνω από έξι μήνες, αν αφεθεί χωρίς θεραπεία.
Όσο πιο νωρίς εμφανιστεί η διαταραχή στην ζωή ενός ανθρώπου τόσο πιο πιθανό είναι τα πρώτα επεισόδια να είναι καταθλιπτικά. Επειδή η διπολική διάγνωση απαιτεί μανιακά ή υπομανιακά επεισόδια, πολλοί ασθενείς αρχικά διαγιγνώσκονται και αντιμετωπίζονται σαν να έχουν μείζονα κατάθλιψη.
• Μικτά επεισόδια
Στο πλαίσιο της διπολικής διαταραχής, μια μικτή κατάσταση είναι μια κατάσταση κατά την οποία τα συμπτώματα της μανίας και της κατάθλιψης συμβαίνουν ταυτόχρονα. Τυπικά παραδείγματα περιλαμβάνουν κλάμα κατά τη διάρκεια ενός καταθλιπτικού επεισοδίου ή ταχείες σκέψεις κατά τη διάρκεια ενός μανιακού επεισοδίου. Τα άτομα μπορούν επίσης να αισθάνονται έντονη απογοήτευση σε αυτή την κατάσταση, για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να έχει σκέψεις «μεγαλείου» ενώ ταυτόχρονα να αισθάνεται αποτυχημένος. Τα μικτά επεισόδια είναι συχνά η πιο επικίνδυνη περίοδος της διπολικής διαταραχής, κατά την οποία οι κίνδυνοι της κατάχρησης ουσιών, διαταραχής πανικού, απόπειρες αυτοκτονίας, και άλλες επιπλοκές αυξάνονται σημαντικά.
Συνδεδεμένα χαρακτηριστικά
Τα συνδεδεμένα χαρακτηριστικά είναι κλινικά φαινόμενα που συχνά ακολουθούν την διαταραχή αλλά δεν είναι μέρος των διαγνωστικών κριτηρίων. Στους ενήλικες η διαταραχή συνοδεύεται με μεταβολές στις γνωστικές διεργασίες και ικανότητες. Αυτές περιλαμβάνουν μειωμένη προσοχή και μειωμένες εκτελεστικές ικανότητες καθώς και εξασθενημένη μνήμη. Το πώς το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο επίσης εξαρτάται από την φάση της διαταραχής, με διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά μεταξύ των μανιακών, υπομανιακών και καταθλιπτικών φάσεων. Μερικές έρευνες έχουν διαπιστώσει μια σημαντική συσχέτιση μεταξύ της διπολικής διαταραχής και της δημιουργικότητας. Μερικοί ασθενείς μπορεί να έχουν δυσκολία στη διατήρηση των σχέσεων. Υπάρχουν πολλοί κοινοί προάγγελοι που εμφανίζονται σε παιδιά που αργότερα διαγιγνώσκονται με διπολική διαταραχή. Αυτοί περιλαμβάνουν ανωμαλίες στην διάθεση, πλήρη μείζονα επεισόδια κατάθλιψης καθώς και διαταραχή ελλειμματική προσοχής – υπερκινητικότητας (ADHD).
• Συνοσηρότητα
Η διάγνωση της διπολικής διαταραχής μπορεί να γίνει πιο περίπλοκη από συνυπάρχουσες ψυχιατρικές παθήσεις όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, κοινωνική φοβία, διαταραχή πανικού και διαταραχή ελλειμματική προσοχής – υπερκινητικότητας. Η κατάχρηση ουσιών μπορεί να προϋπάρχει της εμφάνισης των συμπτωμάτων διπολικής διαταραχής, περιπλέκοντας περαιτέρω τη διάγνωση. Μια προσεκτική ανάλυση κατά μήκος των συμπτωμάτων και επεισοδίων, εμπλουτισμένη αν είναι δυνατόν από φίλους και μέλη της οικογένειας, είναι ζωτικής σημασίας για τη θέσπιση ενός σχεδίου θεραπείας, ειδικά όταν υπάρχουν αυτά τα συνυπάρχοντα νοσήματα.
Αιτιολογία
Τα αίτια της διπολικής διαταραχής ενδέχεται να διαφέρουν μεταξύ των ατόμων . Οι μελέτες σε διδύμους έχουν δείξει μια σημαντική γενετική συμβολή, καθώς και την επίδραση του περιβάλλοντος. Για τη διπολική διαταραχή Ι, τα ποσοστά αντιστοιχίας στις σύγχρονες μελέτες είναι σταθερά γύρω στο 40% σε μονοζυγωτικά δίδυμα (ίδια γονίδια), σε σύγκριση με το 0 έως το 10% σε διζυγωτικά δίδυμα. Η συνολική κληρονομικότητα της διπολικής διαταραχής έχει τεθεί σε 0,71. Η σχετικά χαμηλή αντιστοιχία μεταξύ διζυγωτικών δίδυμων που μεγαλώνουν μαζί δείχνει ότι οι οικογενειακές περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι περιορισμένες.
• Γενετικά αίτια
Γενετικές μελέτες έχουν δείξει πολλές χρωμοσωμικές περιοχές και υποψήφια γονίδια που φαίνεται να σχετίζονται με την ανάπτυξη της διπολικής διαταραχής, αλλά τα αποτελέσματα δεν είναι συνεπή και συχνά δεν αντιγράφονται.
Αν και η πρώτη γενετική εύρεση για τη μανία ήταν το 1969, οι μελέτες σύνδεσης έχουν ασυνέπειες.
Τα ευρήματα συνηγορούν στην ετερογένεια, με διαφορετικά γονίδια να εμπλέκονται σε διαφορετικές οικογένειες. Επιμέρους γονίδια είναι πιθανό να έχουν μόνο μια μικρή επίδραση και να συμμετέχουν σε κάποια πτυχή που σχετίζεται με τη διαταραχή (και σε ένα ευρύ φάσμα τις φυσιολογικής ανθρώπινης συμπεριφοράς) και όχι στη διαταραχή αυτή καθαυτή.
Η προχωρημένη ηλικία του πατέρα έχει συνδεθεί με μια κάπως αυξημένη πιθανότητα της διπολικής διαταραχής στους απογόνους, σύμφωνα με την υπόθεση της αύξησης νέων γενετικών μεταλλάξεων.
• Ψυχολογικά αίτια
Μελέτες απεικονίσεως αποκάλυψαν διαφορές στον όγκο διάφορων περιοχών του εγκεφάλου ανάμεσα σε ασθενείς με διπολική διαταραχή και υγιείς ανθρώπους.
Ανωμαλίες στη δομή και λειτουργία ορισμένων κυκλωμάτων του εγκεφάλου θα μπορούσαν να κρύβουν τη διπολική διαταραχή. Αναλύσεις MRI σε άτομα με διπολική διαταραχή αναφέρουν αύξηση του όγκου των πλαγίων κοιλιών, της ωχράς σφαίρας καθώς και την αύξηση των ποσοστών λευκής ουσίας. Ευρήματα της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας δείχνουν μία ανώμαλη διαφοροποίηση μεταξύ περιοχών του προμετωπιαίου και στεφανιαίου λοβού, ιδιαίτερα στην αμυγδαλή, που ενδέχεται να συμβάλει στην κακή ρύθμιση των συναισθημάτων και των συμπτωμάτων της διάθεσης.
Σύμφωνα με μία υπόθεση, όταν οι άνθρωποι που έχουν γενετική προδιάθεση προς την διπολική διαταραχή βιώνουν στρεσογόνα γεγονότα, το όριο του στρες στο οποίο συμβαίνουν οι αλλαγές της διάθεσης γίνεται σταδιακά χαμηλότερο, μέχρι τα επεισόδια τελικά να ξεκινήσουν (και να επαναληφθούν) χωρίς προειδοποίηση. Υπάρχουν στοιχεία στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, πως μπορεί να αναπτύξει ανωμαλίες στη διπολική διαταραχή που οφείλεται στο στρες.
Άλλα συστατικά του εγκεφάλου που έχουν προταθεί ότι παίζουν ένα ρόλο είναι τα μιτοχόνδρια, και μια αντλία τριφωσφορικής αδενοσίνης νατρίου, προκαλώντας κυκλικές περιόδους κακής πυροδότησης των νευρώνων (κατάθλιψη) καθώς και υπερευαισθησίας των νευρώνων (μανία).
• Περιβαλλοντικά αίτια
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και την πορεία της διπολικής διαταραχής, και ότι οι ατομικές ψυχοκοινωνικές μεταβλητές μπορεί να αλληλεπιδράσουν με γενετικές προδιαθέσεις. Υπάρχουν αρκετά συνεπή στοιχεία από μελέτες που δείχνουν ότι πρόσφατα γεγονότα στην ζωής και στις διαπροσωπικές σχέσεις συμβάλλουν στην πιθανότητα υποτροπών της διπολικής διαταραχής, όπως και στην μείζονα κατάθλιψη. Υπήρξαν επανειλημμένες αναφορές ότι το ένα τρίτο έως το ήμισυ των ενηλίκων που έχει διαγνωστεί με διπολική διαταραχή αναφέρουν τραυματικές/βίαιες εμπειρίες στην παιδική ηλικία, κάτι που συνδέεται με γρηγορότερη εμφάνιση καθώς και χειρότερη εξέλιξη της διαταραχής. Ο συνολικός αριθμός αυτών που αναφέρουν στρεσογόνα γεγονότα στην παιδική ηλικία είναι υψηλότερος σε εκείνους που διαγνώσθηκαν με διπολική διαταραχή στην ενήλικη ζωή τους σε σύγκριση με εκείνους χωρίς ιδιαίτερα στρεσογόνα γεγονότα.
• Νευρολογικά αίτια
Λιγότερο συχνά η διπολική διαταραχή μπορεί να συμβεί σε συνδυασμό με μια νευρολογική πάθηση ή βλάβη όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, τραυματική βλάβη εγκεφάλου, μόλυνση από HIV, πολλαπλή σκλήρυνση, πορφυρία και πιο σπάνια από επιληψία κροταφικού λοβού.
• Νευροενδοκρινολογικά αίτια
Η ντοπαμίνη, ένας γνωστός νευροδιαβιβαστής υπεύθυνος για την εναλλαγή της διάθεσης έχει αποδειχθεί ότι αυξάνεται κατά τη διάρκεια της μανίας. Δύο επιπλέον νευροδιαβιβαστές, το γάμμα-αμινοβουτυρικό οξύ και το γλουταμικό, έχει ανακαλυφθεί ότι προκαλούν ανεβασμένα επίπεδα διάθεσης. Το γλουταμικό αυξάνεται σημαντικά εντός του αριστερού πλαγιοπίσθιου προμετωπιαίου φλοιού κατά τη διάρκεια της μανιακής φάσης της διπολικής διαταραχής, και επιστρέφει σε φυσιολογικά επίπεδα μόλις το επεισόδιο τελειώσει. Το γάμμα-αμινοβουτυρικό βρίσκεται σε υψηλότερες συγκεντρώσεις σε άτομα με διπολική διαταραχή οδηγώντας στην μείωση υποδοχέων γάμμα-αμινοβουτυρικού. Η αύξηση του γάμμα-αμινοβουτυρικού είναι πιθανόν να προκαλείται από μια διαταραχή στην πρόωρη ανάπτυξη που με τη σειρά της προκαλεί μια διαταραχή της μετανάστευσης των κυττάρων και του σχηματισμού φυσιολογικής ανάπτυξης των δομών του εγκεφάλου που συνδέονται συνήθως με τον εγκεφαλικό φλοιό.
• Πρόληψη
Η πρόληψη της διπολικής διαταραχής έχει επικεντρωθεί στο στρες (όπως στις αντιξοότητες της παιδικής ηλικίας ή μιας πολύ συγκρουσιακής οικογένειας), κάτι το οποίο παρόλο που δεν είναι διαγνωστικός παράγοντας για την διπολική διαταραχή, θέτει κάποια γενετικά και βιολογικά ευάλωτα άτομα σε κίνδυνο για μια πιο άσχημη πορεία της νόσου. Έχει υπάρξει συζήτηση και προβληματισμός γύρω από την χρήση κάνναβης και την διπολική διαταραχή.
• Διάγνωση
Η διάγνωση βασίζεται σε προσωπικές εμπειρίες του ασθενούς καθώς και ανωμαλίες στην συμπεριφορά που έχουν παρατηρηθεί από μέλη της οικογένειας, φίλους ή συναδέλφους. Η διάγνωση συνεχίζεται με σημάδια που παρατηρεί ο ψυχίατρος ή ο ψυχολόγος ως οι μόνοι αρμόδιοι. Υπάρχει μια λίστα με κριτήρια που πρέπει να υπάρχουν για να διαγνωσθεί τελικά η διπολική διαταραχή, αυτά βασίζονται στην ύπαρξη και την διάρκεια ορισμένων συμπτωμάτων ή σημείων.
Αρχικά μπορεί ο ασθενής να εξεταστεί από έναν ιατρό. Παρόλο που δεν υπάρχουν βιολογικές εξετάσεις που να επιβεβαιώνουν την διπολική διαταραχή, μπορεί να γίνουν κάποιες για να αποκλειστούν παθήσεις και ασθένειες που παρουσιάζονται με παρόμοια συμπτώματα.
• Διπολικό φάσμα
Το διπολικό φάσμα αναφέρεται σε μια κατηγορία διαταραχών που παρουσιάζουν ασυνήθιστα ανεβασμένη ή καταθλιπτική διάθεση. Αυτές οι διαταραχές κυμαίνονται από διπολική διαταραχή I, πλήρη μανιακά επεισόδια, κυκλοθυμία, υπομανιακά επεισόδια έως διαταραχές που πληρούν μόνο μερικά από τα κριτήρια μανίας ή υπομανίας. Αυτές οι διαταραχές συνήθως περιλαμβάνουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα ή επεισόδια που μπορούν να εναλλαχτούν με ανεβασμένη διάθεση ή ακόμα και μικτά επεισόδια που εμφανίζουν τα συμπτώματα και των δύο πόλων. Η έννοια του διπολικού φάσματος είναι η ίδια με αυτή του Emil Kraepelin, της μανιοκαταθλιπτικής ασθένειας. Αυτή τη στιγμή η μανιοκαταθλιπτική ασθένεια αναφέρεται συνήθως ως διπολική διαταραχή. Ένα απλό ονοματολογικό σύστημα συστήθηκε το 1978 για να ξεχωρίζει πιο εύκολα το σημείο που βρίσκεται το άτομο μέσα στο διπολικό φάσμα.
• Διαφορική Διάγνωση
Υπάρχουν διάφορες άλλες ψυχικές διαταραχές οι οποίες μπορεί να παρουσιάζουν παρόμοια συμπτώματα με τη διπολική διαταραχή. Αυτές περιλαμβάνουν τη σχιζοφρένεια, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD), και κάποιες διαταραχές της προσωπικότητας, συμπεριλαμβανομένης της οριακής (μετεχμιακής) διαταραχής προσωπικότητας.
Έχει παρατηρηθεί ότι η διάγνωση για διπολική διαταραχή γίνεται βάσει του ιστορικού του ασθενούς, έτσι ώστε, από τεχνική άποψη, ο καθένας με μια ιστορία υπομανίας και κατάθλιψης έχει διπολική διαταραχή, ανεξάρτητα από την τρέχουσα ή μελλοντική του ψυχική κατάσταση. Αυτό έχει περιγραφεί ως «ένα ηθικό και μεθοδολογικό ζήτημα», καθώς αυτό σημαίνει ότι κανείς δεν μπορεί να θεωρηθεί ως θεραπευμένος (παρά μόνο χαρακτηρίζεται «σε ύφεση») από διπολική διαταραχή. Αυτή θεωρείται ιδιαίτερα προβληματική κατάσταση, δεδομένου ότι τα σύντομα υπομανιακά επεισόδια είναι ευρέως διαδεδομένα μεταξύ των ανθρώπων και δεν συνδέονται κατ’ ανάγκην με την δυσλειτουργία.
• Θεραπεία
Το λίθιο είναι το μόνο φάρμακο που θεραπεύει τη μανία στα παιδιά.
Η διπολική διαταραχή δεν μπορεί να θεραπευτεί, αντιθέτως η θεραπεία εστιάζει στο να βοηθήσει κάποιο άτομο να ελέγχει τα υπάρχοντα επεισόδια και στο να μην αναπτύξει άλλα επεισόδια στο μέλλον. Η θεραπεία γίνεται με φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία. Νοσηλεία ίσως χρειαστεί, ειδικά σε επεισόδια μανίας.
• Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση
Η ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων, αναγνωρίζει τι πυροδοτεί το κάθε επεισόδιο, μειώνει τα αρνητικά συναισθήματα που εκφράζονται στις σχέσεις, αναγνωρίζει αρχικά συμπτώματα πριν από την πλήρη υποτροπή καθώς και αναγνωρίζει τους παράγοντες που οδηγούν στην διατήρηση της ύφεσης. Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, θεραπεία με επίκεντρο την οικογένεια και ψυχοεκπαίδευση έχουν την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και βοηθάνε στην πρόληψη των υποτροπών, ενώ η θεραπεία κοινωνικού ρυθμού και η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία φαίνεται να είναι οι πιο αποτελεσματικές όσον αφορά τα καταθλιπτικά συμπτώματα. Οι περισσότερες μελέτες έχουν βασιστεί μόνο σε ασθενείς με διπολική διαταραχή, όμως, και η θεραπεία κατά τη διάρκεια της οξείας φάσης μπορεί να είναι μια ιδιαίτερη πρόκληση.
• Φαρμακευτική αγωγή
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Η φαρμακευτική αγωγή με το καλύτερο αποτέλεσμα είναι το λίθιο, το οποίο είναι αποτελεσματικό στη θεραπεία της οξείας μανίας καθώς και στην πρόληψη των υποτροπών περισσότερο για μανιακά αντί για καταθλιπτικά επεισόδια. Το λίθιο μειώνει τον κίνδυνο της αυτοκτονίας και αυτοτραυματισμού σε άτομα με διπολική διαταραχή.
• Πρόγνωση
Για πολλά άτομα με διπολική διαταραχή μια καλή πρόγνωση προκύπτει από μια καλή θεραπεία, η οποία με τη σειρά της, προκύπτει από μια σωστή διάγνωση. Επειδή η διπολική διαταραχή μπορεί να έχει ένα υψηλό ποσοστό λανθασμένης διάγνωσης,[12] είναι συχνά δύσκολο για τα άτομα με την διαταραχή να λάβουν έγκαιρη και κατάλληλη θεραπεία.
Η διπολική διαταραχή μπορεί να είναι μια σοβαρή ιατρική κατάσταση. Ωστόσο τα άτομα με διπολική διαταραχή μπορεί να ζήσουν μια ολοκληρωμένη και ικανοποιητική ζωή. Αρκετά συχνά, η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη για την επίτευξη του στόχου αυτού. Τα άτομα με διπολική διαταραχή μπορεί να έχουν περιόδους φυσιολογικής ή σχεδόν φυσιολογικής λειτουργίας μεταξύ των επεισοδίων (νορμοθυμία).
• Αυτοκτονία
Η διπολική διαταραχή μπορεί να προκαλέσει αυτοκτονικό ιδεασμό που οδηγεί σε απόπειρες αυτοκτονίας. Ένα στα τρία άτομα με διπολική διαταραχή έχουν κάνει απόπειρες αυτοκτονίας στο παρελθόν ή έχουν αυτοκτονήσει. Το ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονία στη διπολική διαταραχή είναι μεταξύ 18-25%.

• Ιστορία της διαταραχής
Ο Γερμανός ψυχολόγος Emil Kraeplin ήταν ο πρώτος που έκανε τον διαχωρισμό ανάμεσα στην μανιοκαταθλιπτική ασθένεια και την σχιζοφρένεια στα τέλη του 19ου αιώνα.

Παραλλαγές της διάθεσης και διαφοροποιήσεις στα επίπεδα ενέργειας έχουν παρατηρηθεί στην ιστορία προ αμνημονεύτων χρόνων. Οι λέξεις «μελαγχολία» (μια παλιά λέξη για την κατάθλιψη) και «μανία» προέρχονται από την αρχαία Ελλάδα. Η λέξη μελαγχολία προέρχεται από το μέλας, που σημαίνει «μαύρο» και χόλος που σημαίνει «χολή», ενδεικτικό της προέλευσης του όρου στις προ-Ιπποκράτη θεωρίες. Εντός των θεωριών αυτών η μανία θεωρήθηκε πως βγαίνει από περίσσεια κίτρινη χολή, ή ένα μείγμα από μαύρη και κίτρινη χολή. Οι γλωσσικές ρίζες της μανίας, ωστόσο, δεν είναι τόσο ξεκάθαρες. Κάποιες ετυμολογίες που προτείνει ο Ρωμαίος ιατρός, Aυρηλιανός, συμπεριλαμβανομένων των αρχαίων ελληνικών λέξεων «ἀνία», που σημαίνει «να παράγει μεγάλη ψυχική οδύνη» και «μανός», που σημαίνει «χαλαρός», το οποίο προσεγγίζει σε υπερβολική χαλάρωση του νου και της ψυχής. Υπάρχουν τουλάχιστον πέντε άλλες υποψήφιες ετυμολογίες, και μέρος της σύγχυσης που περιβάλλει την ακριβή ετυμολογία της λέξης «μανία» είναι η ποικίλη χρήση της στην προ-Ιπποκράτειο ποίηση και μυθολογία.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1800, ο Γάλλος ψυχίατρος Jean – Étienne Dominique Esquirol και οι «συναισθηματικές μονομανίες», ήταν η πρώτη προσέγγιση σε ό,τι ήταν να εξελιχθεί στη σύγχρονο κατάθλιψη. Η βάση της τρέχουσας σύλληψης της μανιοκατάθλιψης μπορεί να εντοπιστεί στη δεκαετία του 1850, στις 31 Ιανουαρίου του 1854, ο Jules Baillarger περιγράφει στη Γαλλική Αυτοκρατορική Ακαδημία Ιατρικής μία διφασική ψυχική ασθένεια που προκαλεί επαναλαμβανόμενες ταλαντώσεις μεταξύ μανίας και της κατάθλιψης, την οποία ονόμασε folie à double forme («διπλής μορφής παραφροσύνη»). Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 14 Φεβρουαρίου 1854, ο Jean – Pierre Falret παρουσίασε μια περιγραφή στην Ακαδημία σχετικά με το τι ήταν ουσιαστικά η ίδια διαταραχή, και ορίζεται folie circulaire («κυκλική παραφροσύνη») από αυτόν.
Αυτές οι έννοιες αναπτύχθηκαν περαιτέρω από τον Γερμανό ψυχίατρο Emil Kraepelin, ο οποίος, χρησιμοποιώντας την προσέγγιση του Kahlbaum σχετικά με την κυκλοθυμία, κατηγοριοποιεί και μελετά τη φυσική πορεία των ασθενών με διπολική διαταραχή οι οποίοι δεν λάμβαναν κανένα είδος θεραπείας. Αυτός επινόησε τον όρο μανιοκαταθλιπτική ψύχωση, αφού διαπίστωσε ότι οι περίοδοι της οξείας ασθένειας, μανίας ή κατάθλιψης, γενικά χαρακτηρίζονταν από διαστήματα όπου ο ασθενής ήταν σε θέση να λειτουργήσει κανονικά.
Ο όρος «μανιοκαταθλιπτική αντίδραση» εμφανίστηκε στο πρώτο διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας το 1952, επηρεασμένη από την κληρονομιά του Adolf Meyer ο οποίος είχε προτείνει την ασθένεια ως αντίδραση βιογενετικών παραγόντων από ψυχολογικές και κοινωνικές επιρροές. Οι υποτύποι της διπολικής διαταραχής προτάθηκαν για πρώτη φορά από τον Γερμανό ψυχίατρο Karl Leonhard το 1957 ο οποίος ήταν και ο πρώτος που εισήγαγε τον όρο διπολικός (για άτομα με μανία) και μονοπολικός (για άτομα με καταθλιπτικά επεισόδια).